گربه یک مهندس است. کمال شفیعی. انتشارات سوره مهر. چاپ اول. تهران: 1393. 5000 نسخه.36 صفحه.مصور. قیمت: 4900تومان.
«گربه یک مهندس است» مجموعه شعر تازه کمال شفیعی است. وی در این مجموعه شعر تلاش کرده است با نگاه متفاوتی به اشیاء، حیوانات و مفاهیم پیرامون کودکان و نوجوانان بپردازد. وی کوشش کرده است از کلیشههای معمول و رایج در شعر کودک و نوجوان فاصله بگیرد و به نظرم توانسته است به این موفقیت دست یابد. او به دنبال شکار سوژههای نو و بدیع و گشودن دریچهای تازه به روی مخاطب خویش است. در شعرش گاه دنیای شاعرانه و زیبای کودک با سختی و صلبی دنیای واقعی در تضاد قرار میگیرد. در عین حال که اشعار این کتاب کوچک گاه به سمت ناامیدی میرود اما تلاش و پویایی مانع از این میشود که ناامیدی در شعر وی بارز شود. در شعر «گربه یک مهندس است» که نام کتاب نیز از این شعر برگرفته شده است، ماجرای گربهای را روایت میکند که گاه نقشههایش به شکست منجر میشود اما ناامید نشده و دوباره در پی طرح و نقشهای دیگر میگردد. او در این شعر می نویسد:
گربه یک مهندس است
نقشههای گربه هم گاه می خورد شکست
و کلمه «گاه» خودش نشانهای است برای حرکتهای دوباره گربه. در شعرهای دیگر این مجموعه نیز این ناامیدی و امید در کنار هم قرار گرفتهاند. در شعر «همکاری» میخوانیم :
قهرند چند روزی خودکار و خودنویسم
خودکار گفته دیگر
چیزی نمینویسم
افتادهاند هر دو
بر روی میز بیکار
خودکار و خودنویسم
هستند هر دو بیمار
یک شب برای شعری
ماندند هر دو بیدار
سالم شدند حالا
هستند هر دو همکار.
شفیعی همچنین به آشکار کردن تضاد زندگی پیرامون میپردازد. وی دنیای ماشینی، سخت و صلب پیرامون کودکان را به چالش میکشد و خیلی ظریف نگرانی ایجاد میکند و به نقد آن مینشیند. نگرانیای که نه تنها کودکان بلکه بزرگسالان را نیز به فکر وامیدارد تا یک بار دیگر به عملکرد خود بنگرند و بدانند و ببینند که چگونه دنیایی برای کودکان خود ساختهاند. در شعر «بادام » مینویسد:
تا اره برقی
دندان نشان داد
بادام از ترس
خود را تکان داد
نالید و افتاد
بر دستهایش
در آن هیاهو
گم شد صدایش
شد برگهایش
پژمرده و زرد
رویید جایش
تیر آهن سرد
آن باغ زیبا
با آجر و سنگ
آرام آرام
شد کوچهای تنگ
در این شعر آشکارا ویران شدن زیباییهایی که میتواند زندگی بهتری برای فرزندانمان فراهم کند نمایش داده شده است. خودخواهی آدم بزرگها برای تسلط و تصاحب همه چیز، ویرانی طبیعت، جایگزین شدن دنیایی سرد و آهنی، همه نشانههایی است که در این شعر قابل تشخیص است.
در این اثر همچنین سعی شده به وظایف مخلوقات خدا روی زمین اشاره شود تا نوجوانان بیشتر با هدف خلقت برخی موجودات آشنا شوند.
شفیعی در مصاحبهای میگوید: در مجموعه « گربه یک مهندس است» تلاش کردهام هم نگاه تازهای به محیط اطراف نوجوانان بیندازم و هم تخیل تازهای در آن قرار داشته باشد. وقایع این کتاب خیلی دور از ذهن نیست و نوجوان را به فکر درباره محیط اطراف خود وادار میکند. شعرها بین فضای تخیلی و رئال سروده شدهاند. همچنین سعی کردهام به کودکان بیاموزم که میشود نگاه دیگری به پدیدههای هستی داشت و محیط اطراف را با نگاهی خلاقانه مشاهده کرد.
این کتاب هشتمین مجموعه منظوم کمال شفیعی است که برای اواخر دوران کودکی و ابتدای دوران نوجوانی سروده شده است.
«دمیدن در ساز برنجی» و «مورچههای پاپتی» از دیگر مجموعه شعرهای کمال شفیعی است.
مجموعه شعر گربه یک مهندس است حاوی پانزده شعر است که با نقاشیهای مربوط به هر شعر، توسط انتشارات سوره مهر منتشر و به بازار کتاب عرضه شده است. طراح گرافیک این کتاب «محمود حسینی» است و تصویرگری آن را نیز «ایلگاری رحیمی» به عهده گرفته است.
نیوتن فیلسوف. آندرو جانیاک. انتشارات نیلوفر. چاپ اول. تهران: 1392. 1100 نسخه.334 صفحه. قیمت: 51400تومان.
شاید در بدو امر غریب به نظر بیاید که چرا آندرو جانیاک نیوتن را برای پژوهشهای فلسفیاش انتخاب کرده است. نیوتن فیزیکدان و ریاضیدان قرن هفدهم میلادی است. مهمترین کشف نیوتن قانون جاذبه عمومی عالم است که در آن نشان داد تمامی موجودات و اجزای زمین و آسمان جاذب و مجذوب یکدیگرند و حرکات آنها همه منسوب به این علت است. منشا حرکت ماه و ستارگان نیز همین نیروی جاذبه است که برای تمامی جهان صدق می کند. از این جهت جهان شبیه یک دستگاه ماشینی است که همه اجزایش روی هم تاثیر متقابل می گذارند.
اما در این کتاب به جنبه دیگری از کار فکری نیوتن اشاره شده است. این کتاب میکوشد ایزاک نیوتن را در یک بافت پرمایه فلسفی بنگرد تا وجوه تازهای از اندیشه وی را روشن کند. نیوتن از میان همه فیلسوفان هم زمانه خود، دکارت را یکی از بانفوذترین فیلسوفها میدانست. هم سخنان اصلی وی گروهی از فیلسوفان بزرگ زمانهاش همچون رابرت بویل، سامودل کلارک، راجرکوتس و جان لاک بودهاند.
نویسنده کتاب در پیشگفتار می نویسد: قصد اولیه من نگارش کتابی درباره نیوتن نبود، بلکه در آغاز همراه مایکل فریدمن سرگرم تالیف کتابی درباره فلسفه نظری کانت بودم. در پی مطالعه بر روی مفهوم فضا در نزد کانت به مکاتبات لایب نیتس و کلارک بر خوردیم و ناگهان شوقی عظیم به مطالعه اندیشههای فسلفی نیوتن در من ایجاد شد.
نیوتن هیچگاه رساله فلسفی نظام مندی از آن دست نظریاتی که دکارت، لایبنیتس و اسپینوزا داشتهاند ندارد. هر چند همه کتاب های فلسفی زمانه خود را تجزیه و تحلیل کرده است. نویسنده معتقد است کار نیوتن انتخابی معنا دار است. یکی از دلایلی که میتوان نیوتن را در زمره فیلسوفان قرار داد این است که در زمانه وی همه دانشها در زیر مجموعه فلسفه طبیعی با هم گرد آمده و در هم تنیده شده بودند. از این جهت میتوان او را نه صرفا دانشمند و ریاضیدان و فیزیکدان که از جمله فیلسوفان طبیعی قلمداد کرد. اثر عظیم وی « مبادی ریاضی فلسفه طبیعی» است که صحت این تصور را تقویت میکند.
وی همواره تاکید داشته است پژوهش درعلت نخستین میباید بخشی اصیل و راستین از فلسفه طبیعی باشد. بنابراین سخن اصلی در بررسی نیوتن به عنوان فیلسوف فهم این نکته است که چگونه بررسی ریاضیاتی نیروها و اشکال مختلف حرکت، بخشی از همان برنامه عظیم پژوهشی است که به موضوعاتی از قبیل نسبت و ربط خداوند با عالم هستی میپردازد. که به ظاهر پرسشهایی جدای از فیزیک و ریاضی قلمداد میشوند.
تاثیر نیوتن در فلسفه زمانهاش انکار ناپذیر است. مباحثه کلارک با نیوتن نشان از انقلابی دارد که در زمانه وی رخ داده بود. اولینش گذار فلسفه طبیعی نوارسطویی به دکارت گرایی است و دیگری تاثیر فیزیک نیوتنی بر فلسفه طبیعی نیوتنی را شکل داد و مبانی فکری فیلسوفان مهمی چون کانت را تشکیل میدهد. در واقع بنیاد ساختمان فکری و فسلفی کانت برپایه فیزیک نیوتنی بنا شده است.
نکته اصلی کتاب رابطه میان فیزیک ریاضی از یک سو و موضوعات آشکارا متافیزیکی از سوی دیگر است که در زمانه وی چالشهای بسیاری را در پی داشت و نیوتن با منتقدان سرسختی رو به رو بود. از آنجایی که نیوتن فاقد یک نظام متافیزیکی است نمیتوانست در برابر مجادلات سرسختانه فیلسوفان از جمله دکارت و کارتیزنها بایستد. ملاحظات سرسختانه وی در مورد موضوعاتی از قبیل شناخت ما از ماده در چارچوب علم فیزیک، و ربط و نسبت خداوند با عالم مادی است. که به طور جامعه در این کتاب به بررسی آن پرداخته است.
در فصول اول و دوم نیوتن با توضیح نگرش خود در باب فیزیک و متافیزک که خاستگاهاش به قرن هجدهم بر می گردد، به توضیح عالم ماده و شناخت ذهن انسان از آن می پردازد. در این فصول میتوان گفت نیوتن یک ضد متافیزک است. اما در ادامه مباحثات وی برخی از مسائل متافیزکی را به تجربه میپذیرد. وی در یک چار چوب عام به نقش خداوند در جهان هستی باور داشته است. در فصل ششم کتاب وی در نهایت از پذیرش کنش از راه دور سرباز میزند و به مخالفت فیلسوفانی چون اسپینوزا بر میخیزد.
نیوتن فیلسوف جدای از یادداشت مترجم و پیشگفتار نویسنده حاوی شش فصل است که دیدگاههای فلسفی نیوتن را درباره ماده و متافیزیک در بر میگیرد. این فصول عبارتنداز: نیوتن فیلسوف- تمهید مسئله، فیزیک و متافیزیک: سه تفسیر، آیا نیرو وجود دارد؟ ماده و مکانیسم: ستیز با فلسفه مکانیکی، فضا در فیزیک و متافیزیک: رویارویی با دکارت، خداوند و فلسفه طبیعی.
« اگر انسان در وضعیت طبیعی کاملا آزاد است، اگر سرور و آقای شخص و دارایی خود است، اگر با ارشدترین برابر است و مطیع هیچ کس نیست، پس چرا باید از آزادی خود صرف نظر و آن را با دیگران تقسیم کند؟ چرا از امپراتوری خود دست میکشد و خود را تحت سلطه و کنترل قدرت دیگری قرار میدهد؟ » [1]
سر فردریک پولاک گفته است: رساله دوم لاک درباره حکومت احتمالا مهمترین خدمتی است که تاکنون به قانون مشروطه انگلستان توسط نویسندهای شده که حرفه او وکالت نبوده است. تاثیر این رساله در انگلستان در سالهای آخر قرن هفدهم بسیار زیاد بود و بخش عمدهای از اصول انقلاب امریکا منطبق بر ایدههایی بود که در این رساله وجود داشت.
اما این رساله در مقایسه با رسالههای دیگر وی همچون «درباره فهم انسانی» و «نامههایی در باب تساهل» کمتر شناخته شده است. عقیده لاک بر این بود که قدرت سیاسی وجود دارد و باید تنها در مسیر خیر و صلاح عمومی به کار گرفته شود.
بنیان و اساس حکومت توافق است و قدرتی که شهریاران و فرمانروایان از آن برخوردارند، توسط حقی مطلق پیمان و یا چیزی دیگر اعطا نشده است بلکه وابسته به اعتماد و در قبال مسئولیتی است که اگر تحقق نیابد تاوان آن را میدهند.
دو رساله درباره حکومت جان لاک محتوی نظریههای سیاسی اوست. رساله اول ردیهای است بر دکترین سلطنت مطلقه مبنی بر حق الهی در دوران کنونی است. رساله دوم وی با وضعیتی طبیعی آغاز میشود که سرچشمه همه تنوارههای سیاسی است. اما نه وضعیتی که هابز درک کرده بود. اینکه انسان گرگ انسان است و با دشمنی و خصومت همنوع زندگی میکند. وضعیت طبیعی جان لاک سرشتی اجتماعی دارد.
در اینجا انسان تابع قانون عقلی است که به همه انسانها میآموزد که هیچ کس نباید به زندگی، سلامت آزادی و مالکیت دیگری صدمهای بزند. امکان جنگ و خشونت تنها زمانی پیش میآید که انسانها قانون عقلی را که مکمل سرشت شان است رها کنند.
امروزه حق مالکیت چه در کلیت خود و چه در مورد برخی چیزهای مشخص مورد قبول نیست مگر این که قانون آن را تایید کرده و جامعه آن را به رسمیت شناخته باشد. وی معتقد است جامعه مدنی را از طریق میانجیگری قراردادی میتوان خلق کرد که در آن هر فرد با توافق افراد دیگر، حق طبیعی به اجرا در آوردن قانون عقل را تسلیم جامعه میکنند تا بتوانند از زندگی، آزادی و مالکیت خود حراست کنند. اما قدرت قانون گذاری که بر رضایت مردم استوار است تبدیل به قدرت برتر تنواره سیاسی میشود که قدرتی دلبخواه نیست. این قدرت باید برای خیر و صلاح جامعه اعمال شود. وی اظهار میدارد که تنها عقیده و نظر نهایی عامه مردم است که باید در مورد حکومت حکم صادر کند. این چکیدهای است از نظرات لاک در رساله دوم حکومت که به تفصیل در این کتاب آورده شده است.
جان لاک در سال 1632 در سامرست به دنیا آمد. وی یکی از فیلسوفان به نام در دوران رنسانس است که بیشتر به عنوان فیلسوف معرف جهانیان است، دورانی که انسان غربی به عقل روی آورد و از این ابزار برای حل معضلات اجتماعی و سیاسی است بهره برد. عقل گرایی در آن زمان منجر به رشد علوم طبیعی و آغاز دوران روشنگری و مدرن شد.
جان لاک ریشه همه دانشها را ثمره تجربیات مستقیمی میدانست که از حواس انسانی به دست میآیند. از این رو باور به ایده ذاتی و فطری را مردود میدانست. به عقیده او مغز انسان در آغاز همچون صفحه سفیدی است که در نتیجه تفاوتهای موجود در باور و دانش که ثمره تاثیرات محیط است شکل میگیرد. نتیجه نهایی این اندیشه این بود که همه انسانها با هم برابر هستند. عقل به حس مشترک یا عرف عام تقلیل پیدا کرد و امتیازها از رجحانهای اجتماعی و قدرت سیاسی ثمره حادثههای تاریخی معرفی شدند. از این جهت همه انسانها به طور مساوی صلاحیت تشخیص درست را یافتند و دمکراسی به عنوان اکثریت، تنها فلسفه سیاسیای شد که تناقضی با حس مشترک پیدا نمیکرد.
خواندن این کتاب از این جهت مهم است که از طرفی با مفاهیمی چون عقل، دمکراسی و ذات بشری و نظریه لاک در این باره بیشتر آشنا میشویم و از سوی دیگر نظریات فیلسوفان و نظریه پردازان تاریخ مدرنیته را بهتر و بیشتر درک میکنیم. همچنین این کتاب را به دانشجویان علوم فلسفه و سیاست نیز پیشنهاد میکنم.
این کتاب شامل سه مقدمه از مترجم، پرفسور دبلیو. اس. کارپنتر و سی. بی. مکفرسون است و همچنین حاوی نوزده فصل که اسامی برخی از فصلها عبارتند از: درباره وضعیت طبیعی، درباره وضعیت جنگ، درباره بردگی، درباره مالکیت، درباره قدرت پدری، درباره جامعه سیاسی یا مدنی، درباره آغاز جوامع سیاسی، درباره غایت و هدف جامعه سیاسی و حکومت، درباره اشکال یک تنواره سیاسی، درباره گستره و دامنه قدرت قانون گذاری، و...
پی نوشت:
[1] صفحه 175 کتاب
اسمت چیه؟ تربچه. عزت اله الوندی. انتشارات سوره مهر. چاپ اول. تهران: 1393. 5000 نسخه.84 صفحه .مصور. قیمت: 5500تومان.
کوکب خانه نبود: مرتضی هم. گفتم بیایم همه چیز را بنویسم که یادم نرود. از آن پدرسوختههایی بنویسم که نصفشان آدم است و نصفشان ... اصلا نمیگویم چی؟ آدمیزاد با اینها خیلی سر و کار داشته: خود من هم. »[1]
« اسمت چیه؟ تربچه» داستان طنز کودکانهای به قلم عزت اله الوندی است.
این داستان درباره نوجوانی به نام پوریا است که عاشق انشا نوشتن است و در انشاهایش همیشه از عناصر تخیلی بهره میبرد و داستانی خنده آور میآفریند. پوریا توسط موجوداتی غریب به یک سرزمین خیالی برده میشود و در آنجا با اینیکی و اونیکی و خواهرشان تربچه آشنا میشود. موجوداتی تخیلی و جادویی که قادرند گاهی وقتها اختلالاتی در زندگی آدمها به وجود بیاورند. همانطور که سالها است برای زندگی پوریا و خانوادهاش اختلالاتی به وجود آوردهاند. پوریا وقتی با این موجودات آشنا میشود تازه درمییابد که آنها پیشتر از آن در خانودهاش رفت و آمد داشتهاند و حتی هم بازی پدربزرگ و مادربزرگشان بودهاند. پوریا در این سرزمین جادویی تربچه را که توسط پدر پدربزرگش در بطری کوچکی زندانی شده است، نجات میدهد و موجودات خیالی در عوض به او قول میدهند یکی از آرزوهایش را برآورده کنند. پوریا تنها آرزویش سلامتی مادر بزرگ است و آنها این آرزوی پوریا را برآورده میکنند. موجودات خیالی بعد ازاین برای همیشه از زندگی آنها بیرون میروند و قول میدهند دیگر کاری به کار آنها نداشته باشند.
این داستان از عنصر تخیل برای خلق داستانی برای کودکان بهره گرفته شده که واقعیت و خیالی را با هم در میآمیزد و تخیل نوجوان را به کار گرفته مخاطب را به دنبال خود به عمق ماجرای داستان میکشاند. در این داستان تلاش شده تا آنجا که ممکن است از فضاهای امروزی و روزمره نوجوانان استفاده شود اما در عمق همخونی با داستانهای کهن فارسی دارد. طنز و رنگ و بوی ایرانی آن از ویژگیهای بارز این کتاب داستانی است.
عزت اله الوندی درباره این کتاب می گوید: چون موضوع داستان و شخصیتهای آن از نظر کارشناسان دفتر حوزه هنری جذاب بود و رخدادهای داستان در یک دنیای خیالی جدید روی میدهد، به پیشنهاد دوستان این دفتر تصمیم گرقتم که جلدهای بعدی آن را هم بنویسم. قرار است این مجموعه با عنوان کلی « داداشیها» در قالب هفت جلد به نگارش درآید و از سوی دفتر ادبیات کودک و نوجوان حوزه هنری منتشر شود. طبق این قرار داد باید هر سه ماه یک جلد آن به دفتر تحویل داده شود. در حال حاضر مشغول نوشتن جلد دوم این کتاب هستم.
وی همچنین ادامه میدهد: هر داستان این مجموعه با داستانهای دیگر ارتباط موضوعی و شخصیتی دارد و قرار است در هر جلد شخصیتهای جدیدی به داستان اضافه شود.
«پروژه طنز نوجوان» یکی از پروژههای ادبی دفتر کودک و نوجوان حوزه هنری است که با مسئولیت و اجرای داوود امیریان به تولید آثار طنز برای نوجوانان میپردازد. این کتاب نیز زیر مجموعه این پروژه از سوی انتشارات سوره مهر منتشر و به بازار کتاب عرضه شده است.
اسمت چیه؟ تربچه حاوی هفت فصل است که نامهایشان عبارتند از: این دو، آن دو. پدر پدر بزرگ. من. پدربزرگ. مامان. آبجی کوچیکه. مادربزرگ. در لابه لای صفحات نیز نقاشیهایی مربوط به داستان و ماجرای کتاب نقاشی و گنجانده شده است. تصویرگر این کتاب ابراهیم کاشانی است.
این کتاب تقدیم شده است به گابریل گارسیا مارکز که استاد داستان های رئالیسم جادویی است. ژانری که در این کتاب نیز از آن بهره برده شده و نویسنده تلاش کرده است به این دنیای تخیلی نزدیک شود.
«پدر بزرگ میگوید: " پدربزرگ من یه روز که داشته باغشو آبیاری میکرده یکی از اون یکیها رو دیده اما اون یکی مرده نبوده، زن بوده. داشته لب چشمه دستاشو میشسته . بعد که فهمیده از اون یکیها است، با بیل افتاده دنبالش اونم وایساده و تا تونسته کتک خورده، بعد از پدربزرگامون خواسته و گفته من با هفت پشت تو کاری نخواهم داشت قول شرف میدهم اما بدان و آگاه باش که نفرینت میکنم که خودت و همه کسانی که از نسل تواند تا هفت پشت شلخته باشند."»[2]
پی نوشت:
[1] پشت جلد کتاب
[2] صفحه 8 کتاب