جهنم دره
« کامینو رئال» نمایشنامه متفاوت با ساختاری درهم و جنون امیز از تنسی ویلیامز است که در منطقه ای عجیب با وقایعی شگفت تر رخ می دهد و دوزخ دانته را به یاد می آورد.
کامینو رئال. نویسنده: تنسی ویلیامز. مترجم: دانیال مهران زاده. نشر قطره. چاپ اول. تهران: 1393. 500 نسخه. 231صفحه. قیمت: 12500تومان.
«روزی روزگاری این رسالت من بود. پیش از آن که ستایش های بی پرده آن را در حجاب فرو برند. ذره ذره در میان گوندولاها و پلاژها گم شد. در میان بالماسکه ها و تالارهای درخشان، در بارهای عظیم تاریک با ورودی هایی روشن از نور مشعل ها! دکورهای سبک باروک، پرده ها، قالیچه ها، شمعدان ها و دیس های طلا بر رومیزهای ابریشمین ...»
«کامینو رئال » یک جهنم دره است. یک ناکجا آباد جهنمی. شاید ته دنیا یا دوزخ مدرن . جایی که هیچ نمی بینید و جز هیچ بعدش باز هم هیچ. دیالوگ هایی که یکی از شخصیت های فانتزی داستان درباره کامینو رئال باز گو می کند.
در این نمایشنامه متفاوت تنسی ویلیامز با شخصیت هایی که در واقع شمایل های ادبی، تاریخی هستند رو به رو می شوید. فیگورهایی که به آنها فیگورهای دانته ای تعبیر می شود و همه به اسارت در آمده اند. جایی که شخصیت های تاریخی چون سقراط، افلاطون، هومر، اوید، ویرژیل و همینطور شمایل های مدرنی چون بایرون، مارگریت گوتیه و کازانووا و دن کیشوت در آن هبوط کرده اند و داستان سرگشتگی هایشان را باز می گویند. در این جهنم دره البته قانون جهنم حکم فرما نیست بلکه قانونی یکسر نافهم و بی اساس بر آن حاکم است که شخصیت ها را گیج تر و سرگردان تر می کند. منطقه کامینو رئال به معنای راه سلطنتی با شاهراه است. یک مسیر بازرگانی قدیمی که سانتافه، مرکز ایالت نیومکزیکو در امریکا را به مکزیکو سیتی در مکزیک متصل می کند. امروزه این منطقه جزو مراکز ثبت شده میراث جهانی سازمان یونسکو است. بسیاری از هتل ها و رستوران های این منطقه به نام کامینو رئال شناخته می شود. این نمایش در یک روز کارناوال رخ می دهد. آدم ها به شکل رمز گون و در میدان باز و در فضایی پر از رنگ و نور به دام می افتند و کشته می شوند. در واقع کامینو رئال همان رویای امریکایی است که پشت و رو شده و به شکل کابوس امریکایی در آمده است. کابوسی که البته از زبان تند و تیز طنز گونه ای برخوردار است. همان طور که واقعه در یک کارناوال جنون امیز رخ می دهد. آدم های کامینو رئال با اجسادشان سوخت و انرژی آتی شهر را تامین می کنند. نمایش کامینو رئال را نقد ویلیامز از جامعه سرمایه داری در دوران جنگ سرد دانسته اند.
این نمایشنامه بر خلاف سایر آثار ویلیامز از ساختاری ارسطویی برخوردار نیست بلکه تنها تابلوهایی از یک وضعیت را نشان می دهد.
محمد رضایی راد در یادداشتی که بر این نمایشنامه نوشته می نویسد: نمایشنامه کامینو رئال برای کسانی که با آثار تنسی ویلیامز آشنایی دارند، یک شگفتی محض و مطلق است. کسانی که ویلیامز را نمایش نامه نویسی با دارم های خوش ساخت و واقع گرا هم چون گربه روی شیروانی داغ، باغ وحش شیشه ای و اتوبوسی به نام هوس می دانند، در برابر کامینو رئال شگفت زده خواهند شد. آنان باید به تمامی تصور خواندن یک درام رئالیستی خوش ساخت را به دور بریزند، زیرا هیچ نشانی از آن تنسی ویلیامز در این نمایشنامه وجود ندارد. داستان واقع گرایانه و ساختار هندسی دقیق درام های او در کامینو رئال به کلی کنار گذاشته شده است. به عوض کامینو رئال درامی است گشوده که داستانی به شدت کم رنگ، و ساختار روایی جنون آمیزی دارد.
این کتاب تحت عنوان جامانده ها شماره 17 از سوی نشر قطره به بازار کتاب عرضه شده است. تعبیر دبیر مجموعه نغمه ثمینی از جامانده این است که برخی از نمایشنامه های مهم در وقت مناسب ترجمه نشده اند. نمایشنامه های جریان سازی که از سیر ترجمه های متون نمایشی جامانده اند.
وی سال 1950 را مرز تاریخ نگارش آثاری می داند که بسیاری زا آنها از سیر ترجمه جا مانده اند. کامینو رئال یکی از همان جا مانده هاست. این نمایشنامه با یک پیش درآمد آغاز می شود و در 16 تابلو روایت می شود که نام هر بخش بلوک گذاشته شده که یاد آور بوک های منطقه کامینو رئال در امریکا است. محمد رضایی راد در پایان نمایشنامه تحلیلی بسیار دقیق از نمایشنامه با نام اینفرنوی مدرن آورده که ساختار اثر و حضور تک تک شخصیت ها به عنوان نماد را توصیف می کند.
پرسش هایی از رابطه تئاتر و سیاست
کتاب «تئاتر و سیاست»، رابطه پیچیده میان تئاتر و سیاست را مورد کاوش قرار می دهد، و برخی از پیش فرض های رایج موجود را در فصل مشترک این دو به پرسش می کشد.
«کار تئاتر، به بیان سیاسی، مقابله با وضع موجودِ هم رأیی با دامن زدن به انواع گوناگون اختلاف نظر یا عدم توافق است... شاید هم صدا با ژاک رانسیر، فیلسوف فرانسوی، کسی که در "ده تز درباره ی سیاست" مجادله و مباحثه ی سیاسی را "ساخت جهانی پارادوکسیکال" می داند که "دو جهان مجزا را به هم مربوط می سازد"، تنها کاری که تئاتر قادر باشد انجام دهد تخیل و تصور این جهان های پارادوکسیکال متفاوت است. این خود به معنای ساخت تصاویری واقعی از این جهان های دیگر متفاوت نیز است... جهانی دیگر، هرچند کوتاه، هرچند مجازی، و هرچند داستانی (امر کوتاه، مجازی و داستانی هم در نهایت می تواند نیرویی به همان اندازه فراموش نشدنی وارد کند) وجود خواهد داشت که جایش را در این جهان پیدا می کند و به وقوع می پیوندد: اگرچه صرفا در مدت کم وبیش یک ساعت تئاتر، همان هنگامی که به یاد می آوریم چقدر کم همدیگر را می شناسیم. از جمله شیوه هایی که بدان وسیله تئاتر می تواند جهان های دیگری را تصور کند که با این جهان در تضاد هستند می توان به پروژه سیاسی ای اشاره کرد که برشت و دیگران آن را طرح کردند؛ در این پروژه سهم تئاتر در سیاست عبارت است از ایجاد گسست در هر آنچه به شکلی بی چون وچرا "سیاسی" تلقی شده، و شکل دادن به امر نو. باید توجه داشت فرض ما این نیست که امر نویی که تئاتر قادر به تولید آن است نمی تواند چیزی بسیار کهن باشد که آمده تا تقاضاهایش را از ما دوباره طلب کند.» 1
کتاب تئاتر و سیاست، رابطه ی پیچیده ی میان تئاتر و سیاست را مورد کاوش قرار می دهد، و برخی از پیش فرض های رایج موجود را در فصل مشترک این دو به پرسش می کشد. کتاب، با به چالش کشیدن ایده های مرتبط با "سرگرمی" و "ارتباط"، گستره ی وسیعی از نویسندگان کلیدی و مهم تاریخ و دامنه ای متنوع از مثال های تئاتری را فرامی خواند.
مترجم در یادداشتی به بهانه معرفی کتاب می نویسد: «جوکلهر، نویسنده ی کتاب تئاتر و سیاست، بی شک دیوانه ای در پیچ و خم ها و آستانه های تاریخی تئاتر نیست، کارمند اداره ای ست به نام "دانشگاه". و حقیقت مطلب آن که کتاب تئاتر و سیاست نیز در چارچوب مناسبات آکادمی، و به عنوان راهنمایی برای مطالعات مُد روز بینا رشته ای نوشته شده است. مقصود و مقصد ترجمه، لیکن، به هیچ وجه با بهانه های چاپ کتاب در زبان مبدأ هم خوان نیست؛ نه دانشگاه در ایران همان جایگاهی را دارد که در غرب، و نه تئاتر. انگیزه ی مترجم نه انتقال اطلاعات، یا تدارک کتابی درسی، که تسهیم امکانی برای جستجوی گشودگی های تئاتر به سیاست، و تأکید بر رابطه ی ضروری میان این دو است. چنین تأکیدی، قبل از هرچیز، خودْ ژستی پرفورماتیو برای اعلام وفاداری به قسمی حیات تئاتری ست که در هیاهوی شعبده بازی های ناشیانه و خوش رقصی های چاکرانه، کم و بیش فراموش شده، و به سایه رفته است: نوعی حیات تئاتری که در خود فروبسته نیست؛ و دست خوش های دولتی و درآمدهای گیشه آن را قانع نمی کند. طرفه آن که علت وجودی تئاتر، هم چنان که زایش تراژیکش در یونان باستان مؤید آن است، چیزی جز آری گویی به چنین حیاتی نبوده است. جو کلهر، در تئاتر و سیاست، برآن است که فری م هایی از چنین حیاتی را نشان دهد؛ فراتر از آن، او سعی می کند گره ها و گر ه گاه های ناگریز تئاتر و سیاست را پی بگیرد و دنبال کند. دشواربودن چنین مأموریتی خوشبختانه به دشوارشدن کتاب منجر نشده؛ تئاتر و سیاست کتاب دشوار و پرمدعایی نیست. پیگیری مسیری که نویسنده برای طرح بحث انتخاب می کند، نه مستلزم دانستن الفبا و زبانی ویژه است، و نه تجربه ی زیسته ی خاص و ممتازی را می طلبد. در عین حال، متن فشرده ی کلهر تا بدان اندازه غنی هست که خوانندگانش بتوانند، در مسیر جستجوی دون کیشوت های واقعی تر و دیوانگی های اصیل تر، منابع ضروری را استخراج کنند؛ منابع ضروری و حداقلی برای زیستی که شایسته ی تاریخ تئاتر است.»
جو کلهر استاد تئاتر و پرفورمنس (اجرا) در دانشگاه روهمپتون در بریتانیا است. اولین کتاب او در سال 2005 با عنوان «تونی هریسون-نویسندگان و کارهای شان» منتشر شد که کتابی درباره تونی هریسون شاعر، مترجم و بازیگر انگلیسی است. «تئاتر و سیاست» کتاب دوم کلهر است که در سال 2009 منتشر شد. وی در کتاب دیگری با عنوان «رنج تصاویر» مباحث کلام، تصویر و تماشاگر را بررسی کرده است. او همچنین یکی از ویراستاران کتاب تئاتر معاصر در اروپا: یک کتاب راهنمای انتقادی است.
آلن رید درباره پژوهش های کلهر می گوید: «به گواهی این هنرنمایی و این کار دشوار، جو کلهر ثابت می کند چرا بسیاری او را یکی از بزرگ ترین مفسران درخشان تئاتر معاصر در حوزه ی انگلیسی زبان برمی شمارند.»
کتاب تئاتر و سیاست در شش فصل "سیاست"، "تئاتر"، "کار"، "لذت"، "تئاتر سیاسی؟"، "پیامبران لجوج" و یک فصل با عنوان "برای مطالعه بیشتر" با معرفی ده ها منبع تأثیرگذار و ضروری در این زمینه تدوین شده است.
ناشر انگلیسی در مقدم کتاب، مجموعه کتاب های کوچک خود با عنوان «تئاتر و هر چیز دیگر» را، که کتاب تئاتر و سیاست نیز یکی از آن ها است، این گونه معرفی می کند: «تئاتر و هر چیز دیگر مجموعه ای است از کتاب های کوچک که قصد دارد ظرفیت های بینا رشته ای را به چنگ آورد که در هنر تئاتر و اجرا نهفته است. کتاب های این مجموعه در پی کشف ارتباط میان تئاتر و ابعاد دیگری از جهانی پهناورتر است؛ همچنین این موضوع را بررسی می کند که چطور جهان در تئاتر و تئاتر در جهان به نمایش درمی آید. هر کتاب را یکی از اساتید برجسته ی تئاتر نوشته است و بیانگر تفکر منتقدانه ی پیشرو در زمینه ی مورد بحث است. آنچه در گردآوری این مجموعه مد نظر قرار داده ایم سهولت در خوانش آن بوده است تا پیچیدگی های فلسفی و نظری که در اغلب نوشته های آکادمیک موجود است، مانعی در جذب طیف وسیعی از خوانندگان نگردد و هر کسی با اندکی کنجکاوی و توجه به این موضوعات بتواند آن را دنبال کند. کتاب ها جذاب، بحث برانگیز، شفاف، ساده و گاهی ممکن است غیرعلمی نیز به نظر برسند. امیدمان این است که از آنها لذت ببرید."
این کتاب با ترجمه خوب و روان امیر کیانپور و از سوی انتشارات مروارید به بازار کتاب عرضه شده است.
تئاتر و سیاست/ نوشته جو کِلهِر/ ترجمه امیر کیانپور/ انتشارات مروارید/ چاپ اول/ تهران: 1393/ 1100نسخه/ 106 صفحه/ قیمت: 6100 تومان