نیوتن فیلسوف
«نیوتن فیلسوف» پژوهشی است فلسفی در تاریخ فلسفه که جنبه‌های تازه‌ای از آثار فلسفی این ریاضی‌دان و فیزیکدان را آشکار می‌کند.
نیوتن فیلسوف. آندرو جانیاک. انتشارات نیلوفر. چاپ اول. تهران: 1392. 1100 نسخه.334 صفحه. قیمت: 51400تومان.
شاید در بدو امر غریب به نظر بیاید که چرا آندرو جانیاک نیوتن را برای پژوهش‌های فلسفی‌اش انتخاب کرده است. نیوتن فیزیکدان و ریاضی‌دان قرن هفدهم میلادی است. مهمترین کشف نیوتن قانون جاذبه عمومی عالم است که در آن نشان داد تمامی موجودات و اجزای زمین و آسمان جاذب و مجذوب یکدیگرند و حرکات آنها همه منسوب به این علت است. منشا حرکت ماه و ستارگان نیز همین نیروی جاذبه است که برای تمامی جهان صدق می کند. از این جهت جهان شبیه یک دستگاه ماشینی است که همه اجزایش روی هم تاثیر متقابل می گذارند.
اما در این کتاب به جنبه دیگری از کار فکری نیوتن اشاره شده است. این کتاب می‌کوشد ایزاک نیوتن را در یک بافت پرمایه فلسفی بنگرد تا وجوه تازه‌ای از اندیشه وی را روشن کند. نیوتن از میان همه فیلسوفان هم زمانه خود، دکارت را یکی از بانفوذترین فیلسوفها می‌دانست. هم سخنان اصلی وی گروهی از فیلسوفان بزرگ زمانه‌اش همچون رابرت بویل، سامودل کلارک، راجرکوتس و جان لاک بوده‌اند.
نویسنده کتاب در پیشگفتار می نویسد: قصد اولیه من نگارش کتابی درباره نیوتن نبود، بلکه در آغاز همراه مایکل فریدمن سرگرم تالیف کتابی درباره فلسفه نظری کانت بودم. در پی مطالعه بر روی مفهوم فضا در نزد کانت به مکاتبات لایب نیتس و کلارک بر خوردیم و ناگهان شوقی عظیم به مطالعه اندیشه‌های فسلفی نیوتن در من ایجاد شد.
اهمیت نیوتن به عنوان فیلسوف
نیوتن هیچ‌گاه رساله فلسفی نظام مندی از آن دست نظریاتی که دکارت، لایبنیتس و اسپینوزا داشته‌اند ندارد. هر چند همه کتاب های فلسفی زمانه خود را تجزیه و تحلیل کرده است. نویسنده معتقد است کار نیوتن انتخابی معنا دار است. یکی از دلایلی که می‌توان نیوتن را در زمره فیلسوفان قرار داد این است که در زمانه وی همه دانش‌ها در زیر مجموعه فلسفه طبیعی با هم گرد آمده و در هم تنیده شده بودند. از این جهت می‌توان او را نه صرفا دانشمند و ریاضی‌دان و فیزیکدان که از جمله فیلسوفان طبیعی قلمداد کرد. اثر عظیم وی « مبادی ریاضی فلسفه طبیعی» است که صحت این تصور را تقویت می‌کند.
اندیشه فلسفی نیوتن
وی همواره تاکید داشته است پژوهش درعلت نخستین می‌باید بخشی اصیل و راستین از فلسفه طبیعی باشد. بنابراین سخن اصلی در بررسی نیوتن به عنوان فیلسوف فهم این نکته است که چگونه بررسی ریاضیاتی نیروها و اشکال مختلف حرکت، بخشی از همان برنامه عظیم پژوهشی است که به موضوعاتی از قبیل نسبت و ربط خداوند با عالم هستی می‌پردازد. که به ظاهر پرسش‌هایی جدای از فیزیک و ریاضی قلمداد می‌شوند.
تاثیر نیوتن در فلسفه زمانه‌اش انکار ناپذیر است. مباحثه کلارک با نیوتن نشان از انقلابی دارد که در زمانه وی رخ داده بود. اولینش گذار فلسفه طبیعی نوارسطویی به دکارت گرایی است و دیگری تاثیر فیزیک نیوتنی بر فلسفه طبیعی نیوتنی را شکل داد و مبانی فکری فیلسوفان مهمی چون کانت را تشکیل می‌دهد. در واقع بنیاد ساختمان فکری و فسلفی کانت برپایه فیزیک نیوتنی بنا شده است.
نکته اصلی کتاب رابطه میان فیزیک ریاضی از یک سو و موضوعات آشکارا متافیزیکی از سوی دیگر است که در زمانه وی چالش‌های بسیاری را در پی داشت و نیوتن با منتقدان سرسختی رو به رو بود. از آنجایی که نیوتن فاقد یک نظام متافیزیکی است نمی‌توانست در برابر مجادلات سرسختانه فیلسوفان از جمله دکارت و کارتیزن‌ها بایستد. ملاحظات سرسختانه وی در مورد موضوعاتی از قبیل شناخت ما از ماده در چارچوب علم فیزیک، و ربط و نسبت خداوند با عالم مادی است. که به طور جامعه در این کتاب به بررسی آن پرداخته است.
در فصول اول و دوم نیوتن با توضیح نگرش خود در باب فیزیک و متافیزک که خاستگاه‌اش به قرن هجدهم بر می گردد، به توضیح عالم ماده و شناخت ذهن انسان از آن می پردازد. در این فصول می‌توان گفت نیوتن یک ضد متافیزک است. اما در ادامه مباحثات وی برخی از مسائل متافیزکی را به تجربه می‌پذیرد. وی در یک چار چوب عام به نقش خداوند در جهان هستی باور داشته است. در فصل ششم کتاب وی در نهایت از پذیرش کنش از راه دور سرباز می‌زند و به مخالفت فیلسوفانی چون اسپینوزا بر می‌خیزد.
محتوای کتاب
نیوتن فیلسوف جدای از یادداشت مترجم و پیشگفتار نویسنده حاوی شش فصل است که دیدگاه‌های فلسفی نیوتن را درباره ماده و متافیزیک در بر می‌گیرد. این فصول عبارتنداز: نیوتن فیلسوف- تمهید مسئله، فیزیک و متافیزیک: سه تفسیر، آیا نیرو وجود دارد؟ ماده و مکانیسم: ستیز با فلسفه مکانیکی، فضا در فیزیک و متافیزیک: رویارویی با دکارت، خداوند و فلسفه طبیعی.
