مرگی با طعم تراژدی

گمشده های تئاترشهر 
مرگی با طعم تراژدی
یادی از ارسلان پوریا

نویسنده: افسانه شفیعی

20 سال پیش نویسنده ای در اوج تنگدستی و تنهایی در کلبه چوبی اش در شهسوار بر اثر سکته قلبی درگذشت. او ارسلان پوریا بود؛ نویسنده ای که نوشتن را در دهه 30 آغاز کرد. گفته می شود اگر اندوخته ای می داشت، می توانست پس از سکته اولش، با عمل جراحی سالیان دیگر نیز زندگی کند و بنویسد اما او مردی چنان شریف و بلندنظر بود که نخواست دست نیاز به سمت کسی دراز کند. مرگ ارسلان پوریا مثل سرنوشت آثارش بی شباهت به تراژدی نیست. او در طول زندگی اش کمتر فرصت یافت نوشته هایش را به چاپ برساند. بیشتر آثارش هنوز منتشر نشده برجاست اما کسانی که به تاریخ نمایشنامه نویسی و شعر کلاسیک فارسی علاقه مندند او را می شناسند چرا که او مبدع نوعی از نمایشنامه بود که خود نمایشنامه آهنگینش می نامید و بی شباهت به آثار شکسپیر نیست. ارسلان پوریا یکی از برجسته ترین نمایشنامه نویسانی است که راه فتحعلی آخوندزاده و عبدالکریم طالبوف در دوران صدر مشروطیت را ادامه داد. متاسفانه فعالیت های سیاسی اش در دهه های 30 و 40 باعث شد اکثر نوشته هایش گرفتار سکوت شود و به بایگانی راکد تاریخ راه یابد. بعد از کودتای 28مرداد به کلی از سیاست کناره گرفت و به عرصه ادبیات پناه برد. سه نمایشنامه نخست وی به نام های «تراژدی افشین»، «ناهید را بستای» و «تراژدی کمبوجیه» در سال های 1336 و 1337 به نوعی سوگنامه زندگی خود نویسنده است. در سال 1338 «آرش تیرانداز» را نوشت و باعث شد بسیاری از نویسندگان به تقلید از او به سراغ آثار کهن فارسی بروند. در سال 1340 مجموعه اشعارش به نام «سرود آزادی» منتشر شد. «تازیانه بهرام» و «رستاخیز تبریز» دو نمایشنامه آهنگین اوست که پوریا به استادی با حفظ وزن تا پایان نمایشنامه و به سبک شعر کلاسیک آنها را سرود. نگاه خاکستری و لحظه های دراماتیک اثر از ویژگی های این دو نمایشنامه است. او علاوه بر نمایشنامه، کتاب سه جلدی مهمی درباره تاریخ ایران نوشت به نام «کارنامه مصدق» که منبع اصلی تمام کتاب ها و مقالاتی است که پس از آن درباره وقایع ملی شدن صنعت نفت نوشته شد بدون اینکه نامی از او برده شود. متاسفانه این کتاب به جز بخش هایی از آن، هرگز منتشر نشد. نسخه ای از این کتاب در اختیار هدایت اله متین دفتری، نوه دکتر مصدق است با مقدمه ای که دکتر مصدق بر آن نوشته و از آن تمجید کرده است. او در سال 43دستگیر و محاکمه شد. در روز محاکمه، شجاعانه به انتقاد جدی فرهنگ و سیاست رژیم وقت پرداخت. مهم ترین اثرش «دیباچه ای بر فلسفه تاریخ ایران» است که در سال 1352 تا 1354 نوشته شده و نیز کتاب «دیباچه ای بر فلسفه هنر» در تاریخ 1356. همچنین اشعار سال های پس از 1341 پوریا هرگز فرصت انتشار نیافت. هر چند این علاقه وجود دارد که زندگی سیاسی وی را از زندگی ادبی اش جدا کنند اما به گمان «مرتضی ثاقب فر» این هر دو به هم پیوند دارد که اگر چنین نبود نوشته هایش در کتابخانه شخصی خاک نمی خورد و به سبب فعالیت های سیاسی اش نادیده گرفته نمی شد. او در 64 سالگی بر اثر سکته قلبی درگذشت.