حروف سربی شاعر

---

ویتمن برای التیام زخم‌های جنگ‌ داخلی و همین‌طور مسایل ناشی از آن و معضل‌های ناشی از سیاست‌ورزی‌های دولت‌مردان، به فعالیت‌های بشردوستانه‌ای چون پرستاری و امدادرسانی می‌پرداخت و در این راه از هر آن‌چه که می‌توانست دریغ نمی‌ورزید. او در همین سال‌ها درحالی‌که در جامعه‌ای بحران‌زده نفس می‌کشید و با مردمان خود رنج‌ها و ناهمواری‌ها را پشت سر می‌گذاشت، از سرودن شعر هم باز نمی‌ماند.

---

من والت ویتمن‌ام (گزیده‌ی شعرهای والت ویتمن). ترجمه‌ی محسن توحیدیان. تهران: انتشارات روزگار. چاپ نخست: 1390. 1000 نسخه. 120 صفحه. 3500 تومان.

«از درون ازدحام

از دل اقیانوس خروشان

قطره ای با مهربانی فراز آمد و به نجوا گفت

دوستت دارم

تمام عمر

تا که بمیرم

سفر کرده‌ام راهی دراز را

برای آن‌که در تو بنگرم

بر تو دست بسایم

چراکه نمی‌توانستم بی آن‌که یک بار دیده باشمت

به مرگ تن دهم.»^[1]

در سی و یکم ماه می 1819 در نیویورک به دنیا آمد. او برگ‌های علف، مهم‌ترین مجموعه‌ی شعر خود را در سال 1855 با سرمایه‌ی شخصی و بدون چشم‌داشت به حمایت هیچ ناشری منتشر کرد. برگ‌های علف که دوازده شعر ویتمن را دربر می‌گیرد به‌اضافه‌ی پیشگفتار آتشین شاعر در آغاز خود چند ویژگی منحصر به فردش آن را متمایز می‌کند؛ این مجموعه جز این‌که با سرمایه‌ی خود شاعر منتشر شده است، حروفچینی و طرح جلد آن نیز به همت خود او انجام گرفته است. این مجموعه در طول پنج سال به چاپ سوم خود رسید و برای شاعرش شهرت و محبوبیت به ارمغان آورد. والت ویتمن ویرایش دوم برگ‌های علف را در سال 1856 منتشر کرد که سی و سه شعر به‌اضافه‌ی نامه‌ای از امرسون (که بر ویرایش نخست کتاب نوشته شده بود) و درآمدی طولانی از ویتمن در پاسخ به امرسون را در خود جای می‌داد. او ویرایش و تکمیل این کتاب را تا آخر عمر خود ادامه داد و نسخه‌های مختلفی از آن را منتشر ساخت. آخرین ویرایش برگ‌های علف معروف به «ویرایش بستر مرگ» پس از درگذشت شاعر به چاپ رسید که این نسخه‌ی پایانی، کتابی بزرگ با سیصد و هشتاد و سه شعر در چهارده فصل بود. واقعیت این است که نمی‌توان کتابی از ویتمن را در دست گرفت، شعری از او را خواند و یا نوشتاری بر روی شاعرانگی او نوشت ولی از برگ‌های علف این شاعر سخن به میان نیاورد.

او در سال 1865 شعر آوازهای طبل را متاثر از جنگ داخلی آمریکا سرود درحالی‌که دیگر از ایده‌آل‌های ملی‌گرایانه به‌دلیل تلخی‌های موجود در مسیر آن ناامید شده بود. ویتمن برای التیام زخم‌های جنگ‌ داخلی و همین‌طور مسایل ناشی از آن و معضل‌های ناشی از سیاست‌ورزی‌های دولت‌مردان، به فعالیت‌های بشردوستانه‌ای چون پرستاری و امدادرسانی می‌پرداخت و در این راه از هر آن‌چه که می‌توانست دریغ نمی‌ورزید. او در همین سال‌ها درحالی‌که در جامعه‌ای بحران‌زده نفس می‌کشید و با مردمان خود رنج‌ها و ناهمواری‌ها را پشت سر می‌گذاشت، از سرودن شعر هم باز نمی‌ماند. چشم‌انداز دموکراسی، روزهای نمونه، ای ناخدا، ای ناخدای من و خداحاف1 خیال من از جمله آثاری هستند که در کارنامه‌ی شاعرانه‌ی ویتمن جای گرفته‌اند و می‌توان از آن‌ها نام برد.

روزنامه‌ی لانگ آیلندر که ویتمن موسس آن است، هنوز چاپ می‌شود. او به‌عنوان طرفدار دموکراسی و آزادی به مبارزه‌ی سیاسی می‌پرداخت و به‌علت عضویت در حزب خاک آزاد در سال 1848 سرویراستاری مجله‌ی دیلی ایگل بروکلین را از دست داد. والت ویتمن پس از این‌که زمانی را خارج از زادگاه خود به روزنامه‌نگاری در نیواورلئان پرداخت، بار دیگر به بروکلین بازگشت و روزنامه‌ی آزادی‌خواه بروکلین فریدوم را تاسیس کرد.

والت ویتمن شاعر برجسته‌ای است و مطمئنا ترجمه‌ی آثار او به فارسی نویدبخش است حتا اگر از هر کدام از شعرهای او چندین ترجمه را از چند مترجم متفاوت در دست داشته باشیم. درهرصورت توحیدیان هم چون دیگرانی از جمله فرید قدمی با ترجمه‌ی «ای ناخدا، ناخدای من» و سیروس پرهام با «گزیده‌ی اشعار والت ویتمن» بخت خود را در برگردان شعرهای شاعری چون ویتمن که زبان‌آوری شعرهایش همه را به تحسین وامی‌دارد آزموده است تا شاید گزینه‌ی بهتری برای خواندن شاعر پیش روی بگذارد.

«ای مراسم تدفین من،

اکنون

و پیش از این.

ای منِ آن هنگام،

که پرکرشمه راه می‌سپردم

دل‌بسته به دنیا و پر غرور.

ای من

آن‌چه در سالیان بوده‌ام

و اکنون در گذشته‌ام.

- نه سوگوار، که خشنودم.

آه تا وارهانم خویشتن را

از جسدهایم

که در هر بدرود

به وداع

نگاهشان می‌کردم.

تا بگذرم

و اجساد را درنوردم!

ای زنده‌زنده‌ی جاودانه!»^[2]

کار ترجمه‌ی این کتاب به‌کوشش محسن توحیدیان است. اگر به کارنامه‌ی توحیدیان در حوزه‌ی کتاب نگاهی بیندازیم، به نمایشنامه‌ی خزیدن مار مفاجا بر کلاویه‌های آقای اعتضاد‏”« منتشرشده از سوی همین نشر و فیلمسازی برای همه از ترجمه‌های او منتشرشده توسط نشر افراز برمی‌خوریم. این‌طور به نظر می‌رسد که محسن توحیدیان در کار ترجمه وسواس‌های مختص خود را دارد. شاید توجه به پیشگفتار مختصر او در آغاز کتاب من والت ویتمن‌ام! این مساله را بهتر تشریح کند. در هر حال، انتخاب و برگردان توحیدیان از شعرهای شاعر نوپرداز آمریکایی برگردان یک‌دستی است که در گروهی از شعرها سادگی ترجمه و دقت آن، برجسته می‌شود. والت ویتمن شاعر برجسته‌ای است و مطمئنا ترجمه‌ی آثار او به فارسی نویدبخش است حتا اگر از هر کدام از شعرهای او چندین ترجمه را از چند مترجم متفاوت در دست داشته باشیم. درهرصورت توحیدیان هم چون دیگرانی از جمله فرید قدمی با ترجمه‌ی ای ناخدا، ناخدای من و سیروس پرهام با گزیده‌ی اشعار والت ویتمن بخت خود را در برگردان شعرهای شاعری چون ویتمن که زبان‌آوری شعرهایش همه را به تحسین وامی‌دارد آزموده است تا شاید گزینه‌ی بهتری برای خواندن شاعر پیش روی بگذارد.

وقتی به فهرست کتاب‌های ترجمه‌ی منتشرشده و موجود در گنجینه‌ی زبان فارسی نگاهی می‌اندازیم، این معضل نمایان می‌شود که ما همچنان به‌رغم ترجمه‌های فراوان از زبان‌های گوناگون به‌ویژه از زبان انگلیسی، گروهی آثار بزرگ و تاثیرگذار ادبیات جهان را دردسترس نداریم. این معضل زمانی بیشتر خود را می‌نمایاند و تولید پرسش می‌کند که هر روز شاهدیم که در حوزه‌ی ترجمه انبوهی از آثار غیر قابل اعتنا به بازار می‌آید و از سوی دیگر، نوشتار گروهی از نویسندگان مدام از سوی مترجمان و نشرهای گوناگون بازنشر می‌شود و از سویی، هرازچندگاهی توجه بازار به یک اسم و یا یک کتاب چنان معطوف می‌شود که در زمانی کوتاه، ترجمه‌های شتاب‌زده به دست خواننده می‌رسند. درهرحال، والت ویتمن از آن دسته از اهالی ادبیات است که ترجمه‌ی گونه‌گون از آثارش به‌وسیله‌ی مترجم‌های مختلف، راه را برای شناخت دنیای شاعرانه‌اش و دریافت قدرت کلامش باز می‌کند.

اما شعرهایی که در این کتاب جا گرفته‌اند و با عنوان من والت ویتمن‌ام! در یک مجلد به دست خواننده می‌رسند، همگی از یک ویژگی مشترک برخوردارند و آن، خارج از پرداخت شاعرانه و خارج از کیفیت شعری، دامنه‌ی هیجانی رویکرد شاعر است. باید گفت که در این شعرها شاعر از سطح احساساتی می‌گوید که همواره در کارهای ویتمن با آن مواجه نبوده‌ایم بلکه این رویکرد در شعر او، افت و خیزهایی را تجربه کرده است که در دفترهای شعری گونه‌گون او می‌توان سراغ گرفت ولی گزینش این شعرها توسط مترجم کتاب، به گونه‌ای است که یک توازن حسی را انتقال می‌دهد گویی همه‌ی این شعرها که تاریخ سرایششان هم آن‌قدرها نزدیک نیست، در یک توافق ضمنی به سر می‌برند.

پی نوشت:

 [1] صفحه‌ی 43 کتاب

[2] صفحه‌ی 63 و 64 کتاب