خودآموز و تئاتر
خودآموز و تئاتر
تئاتر محلی یکی از پرفایده‌ترین سرگرمی‌هایی است که می‌توانید در آن شرکت کنید. خواه یک بازیگر باشید و خواه یکی از عوامل پشت‌صحنه‌ی نمایش یا شُوی موزیکال، یک خشنودی عمیق و محفلی دوستانه نصبیتان می‌شود که می‌توانید با تمام قسمت‌های آن از نزدیک آشنا شوید.
تئاتر برای مبتدیان. نیکلاس گیبز. ترجمه سهیلا اله‌دوستی. ویراستار: محسن صلاحی راد. تهران: انتشارات افراز. چاپ دوم: 1391. 1100 نسخه. 216 صفحه. 6600 تومان.
کتاب در پاسخ به این پرسش که اصولن تئاتر محلی چه مفهومی دارد، چنین توضیح می‌آورد که «تئاتر محلی یکی از پرفایده‌ترین سرگرمی‌هایی است که می‌توانید در آن شرکت کنید. خواه یک بازیگر باشید و خواه یکی از عوامل پشت‌صحنه‌ی نمایش یا شُوی موزیکال، یک خشنودی عمیق و محفلی دوستانه نصبیتان می‌شود که می‌توانید با تمام قسمت‌های آن از نزدیک آشنا شوید.»[1] علاوه بر این، نویسنده گروه هدف خود را کسانی تعیین کرده است که قصد ورود به تئاتر را دارند و همین‌طور کسانی که به‌تازگی وارد گروه تئاتر محلی شده‌اند.
اگر هر یک از ما با تئاترهای روحوضی، پرده‌خوانی، شمایل‌گردانی، تعزیه، سیاه‌بازی‌ها، شبیه‌خوانی‌ها و مقوله‌هایی از این دست هم آشنایی نداشته باشیم، ولی اسم و یاد آن‌ها را از دیگرانی که شاهد بوده‌اند شنیده‌ایم. برای نمونه در تعزیه‌هایی که در زمان‌های گذشته در ماه محرم اجرا می‌شد، به‌طور معمول افراد شرکت‌کننده در نمایش، افرادی حرفه‌ای نبودند و یا به‌طور تمام‌وقت به نمایش نمی‌پرداختند ولی آن‌چه در آن‌زمان و در آن زیست فرهنگی روی می‌داد با آن چه در این کتاب از آن یاد می‌شود تفاوت بسیار دارد. شاید بتوان گفت که با بومی‌کردن مطالب کتاب می‌توان از آن‌ها سود جست. این حرف تا اندازه‌ای درست است و می‌توان برای اثبات آن، به گوشه‌هایی از متن کتاب اشاره کرد ولی این میزان از محتوای قابل استناد و قابل استفاده به‌اندازه‌ای اندک است که شاید بتوان از آن چشم پوشید زیرا آن‌چه در روند تئاتر مبتدی آن دیار می‌گذرد با آن‌چه ما تجربه‌ی آن را در این دیار از سر می‌گذرانیم، بسیار متفاوت است.
کتاب حاضر سه بخش عمده، به‌اضافه‌ی پیشگفتار مترجم و واژه‌نامه را در خود جای داده است. بخش نخست با عنوان «تئاتر محلی، نمای نزدیک» در فصل‌های ده‌گانه‌ی خود به تفصیل پیرامون مسایل و اجزای تشکیل‌دهنده‌ی تئاتر محلی می‌پردازد، در بخش بعدی، «تئاتر محلی: از ثبت تا تمرینات» به مرحله‌های تشکیل یک گروه تئاتر محلی تا رسیدن به نقطه‌ی تصمیم‌گیری برای شروع یک پروژه‌ی نمایشی نظر دارد و درنهایت بخش پایانی کتاب است که زیر عنوان «گروه‌های دیگر» به موسسه‌های تئاتر محلی و انجمن‌های تئاتر خودگردان می‌پردازد.
بااین‌وجود، چنان‌چه در پیشگفتار مترجم نیز آمده است، به صلاح‌دیدی که استدلال بی‌پایه‌ای را مبنا قرار می‌دهد، چند فصل از این کتاب حذف شده‌اند. در هر حال، نویسنده‌ی کتاب تئاتر برای مبتدیان برای نمونه، درباره‌ی چگونگی تشکیل یک گروه تئاتر، در بخش دوم، بهترین الگو برای این کار را گروه‌های دیگری می‌داند که تجربه‌ی زیادی در زمینه‌ی اجرا دارند. او پس از این توضیح در آغاز بخش، به مرور جایگاه‌های مختلف در یک گروه می‌پردازد و کار هر کدام و حیطه‌ی مسئولیتش را تشریح می‌کند. این تعریف صرفن یکی از تعریف‌های ساده‌شده و گزین‌گویه‌ی کتاب است که می‌تواند رویکرد کتابی را که نویسنده‌ی آن ادعای ارایه‌ی یک خودآموز را به خوانندگان خود دارد، نشان دهد و نمایان‌گر باشد که چگونه ادعایی بر پایه‌ی آموزش خودآموز تئاتر به این صورت، غیر عملی و تخیلی به نظر می‌رسد اگرچه به نظر می‌رسد که بخش‌های دوم و سوم کارایی بیشتری نسبت به بخش نخست دارند، ولی لزومن این به معنی آموزش به مبتدیان نیست چراکه به یک مبتدی نمی‌توان به این صورت انتزاعی و اختصاری آموخت که چه باید کرد آن هم در زمانی که این فرد، وارد یک گروه محلی و غیر حرفه‌ای می‌شود.
«اولین کاری که هر گروه تئاتری باید انجام دهد، انتخاب یک نمایشنامه است. نحوه‌ی انتخاب در هر گروهی متفاوت است. در برخی از گروه‌ها نمایشنامه‌خوان‌هایی متخصص این کار حضور دارند که نمایشنامه‌ای را می خواند، متعاقبن آن را به گروه معرفی می‌کنند؛ سپس کمیته باید فردی را برای کارگردانی کار انتخاب کند. در گروه‌های دیگر این اعضای گروه‌اند که این کار را انجام می‌دهند و کمیته بعد از برگزاری چند جلسه‌ی نمایشنامه‌خوانی تصمیم می‌گیرد.»[2]
نوشتار بالا، قسمتی از فصل 13 با عنوان «شروع به کار» از بخش دوم آورده شده است تا به این حقیقت اشاره داشته باشد که هر آموزشی باید با توجه به امکان‌های محیطی و ضرورت‌های فرهنگی و اجتماعی آن صورت گیرد تا کارکرد مناسب را داشته باشد. این مهم، نه در این کتاب و نه در بسیاری از کتاب‌هایی از این دست مورد توجه قرار نگرفته است.
نکته‌ی مهم قابل اشاره‌ی کتاب تئاتر برای مبتدیان حضور ویراستار در فرآیند تهیه‌ی کتاب است. با مرور کوتاهی بر متن کتاب با تمرکز بر روی نحو و بلاغت و با مقایسه‌ی متن‌هایی در این شمار، می‌توان امتیاز حضور ویراستار را بهتر درک کرد که از اتفاق، متن‌های تئوریک و آن هم با سویه‌ی مخاطب غیرحرفه‌ای، نیاز بیشتری به روانی و شیوایی دارند. بسیار پسندیده است که این رویه به‌عنوان عاملی ثابت در حوزه‌ی نشر تسری پیدا کند و ضرورت آن به‌منظور حفظ سلامت زبان فارسی مورد عنایت قرار گیرد.
پی نوشت:
[1] صفحه‌ی 15 کتاب
[2] صفحه‌ی 161 کتاب
