حاشیه نویسی بر نظریه شعری نیما
حاشیه نویسی بر نظریه شعری نیما
این کتاب شامل پنج مقاله در حواشی نظریه‌های ادبی است و بیش از آن به توضیح و تفسیر نظریه ادبی نیما یوشیج می‌پردازد که در خلال این توضیحات اشاراتی هم به سایر گرایشات شعری از عصر مشروطه تاکنون، از جمله انجمن خروس جنگی، موج نو، شعر حجم و شعر زبان دارد.
پانوشتها،پنج مقاله در حواشی نظریه‌های ادبی. حافظ موسوی. تهران: موسسه انتشارتی آهنگ دیگر. چاپ اول:1389. 1100نسخه. 230صفحه. 5000تومان.
« نیما یوشیج از معدود شاعران کشور ما است که علاوه بر سرودن نزدیک به دویست قطعه شعر( کوتاه،بلند، منظومه و... بدون در نظر گرفتن اشعار کلاسیک و طبری) که برخی از آن ها در زمره شاهکارهای شعر فارسی است، چند صد صفحه مطلب، یاد داشت و مقاله درباره شعر و شاعری نوشته است. این نوشته‌ها چهره مردی را به ما نشان می‌دهد که بسیار خوانده است، بسیار اندیشیده است و در تمام طول حدود چهل سال فعالیت ادبی اش در مسیری مشخص پیش رفته و با آگاهی کامل، ساختمان شعر و نظریه ادبی خود را خشت به خشت با صبر و حوصله و ایمان و اعتقادی شگفت انگیز، بنیان نهاده و کوشیده است که آن را به حد اعلای کمال برساند.» [1]
پانوشتها مجموعه پنج مقاله درحواشی نظریه‌های ادبی است. حافظ موسوی خود درباره این کتاب می‌گوید پانوشتها توضیح و تفسیرهایی بوده که هنگام خواندن کتاب‌های شعر و نظریه ادبی و مخصوصا نظریه شعری نیما بر حاشیه‌ی کتاب‌ها یادداشت می‌کرده و پس از سال‌ها به این صرافت افتاده است تا این حاشیه نویسی‌ها را در قالب یک کتاب در آورد. از این جهت می‌توان حدس زد کتاب چیزی بیش از کلی گویی که معمولا بحث را صرفا در شکل طرح وارش بررسی می‌کند، نیست. همانگونه که خود موسوی اشاره می‌کند، پانوشتها هنگامی که جمع و جفت شد جاهای خالی آن تازه به دیده آمد و جا دارد که در یک بازنگری این جاهای خالی پر شود. تلاش موسوی برای بسط و تفسیر آنچه او نظریه شعری نیما یوشیج می‌داند جای تقدیر دارد اما این صرفا ورود به بحث گسترده ایست که واکاوی آن نه محدود به پانوشت که نیاز به مقالات تفسیری و تحلیلی زیادی دارد و از این منظر می‌توان گفت پانوشتها در حد اشاره به موضوع می پردازد و چیزی بیش از آن به خواننده‌اش عرضه نمی‌کند. موسوی در ابتدای بحث نگاهی گذرا و کلی به مهمترین نظریه‌های ادبی جهان می‌اندازد و سپس به شرح و توضیح گذاریی از نظریه نیما می‌پردازد. در خلال شرح نظریه ادبی نیما اشاراتی هم به نظریه کسانی چون تندر کیا، هوشنگ ایرانی، یدالله رویایی و رضا براهنی می‌کند. مخالفان این کتاب گفته اند موسوی تلاش دارد نیما را یک نظریه پرداز مدرن معرفی کند و جا به جای اثرش شیفتگی به نیما نمایان است.
حافظ موسوی خود درباره این کتاب می‌گوید پانوشتها توضیح و تفسیرهایی بوده که هنگام خواندن کتاب‌های شعر و نظریه ادبی و مخصوصا نظریه شعری نیما بر حاشیه‌ی کتاب‌ها یادداشت می‌کرده و پس از سال‌ها به این صرافت افتاده است تا این حاشیه نویسی‌ها را در قالب یک کتاب در آورد.
همینطور گفته شده است موسوی سعی دارد پا نوشت ها را به عنوان نظریه ادبی معرفی کند اما این کتاب فاقد اصول نظری است. بحث در مورد اختلاف نظری رضا براهنی و نیما یوشیج بسیار زیاد است و هنوز نمی‌توان کتاب منسجمی را یافت که این دو نظریه را به خوبی واکاوی کرده باشد و از چشم انداز نقد ادبی به تفسیر و تحلیل درست این دو نگاه بپردازد. شاید کتاب « بوطیقای شعر فارسی» اثر شاپور جورکش هنوز هم یکی از بهترین تفاسیر بر این دو نظریه باشد. « زبان و معنا در شعر»، جهان مدرن و بحران معنا»، « فرم و ساختار در آثار ادبی» و « فمینیسم و نوشتار زنانه» از دیگر مقالات این کتاب هستند.
« ایرانی سرچشمه علم و هنر را یکی می‌داند و هر دوی آنها را محصول فعالیت مغز انسان به حساب می‌آورد و می‌کوشد نحوه کارکرد ذهن انسان را در آفرینش هنری با روشی روان شناختی تجزیه و تحلیل کند. اما از آنجا که گرایش غالب او ، گرایش به نتیجه گیری های عرفانی است ، در میانه راه دچار تناقض می شود و به نتایجی میرسد که یکسره از تجربه ( به گونه‌ای که در علوم تجربی و از جمله در علم روان شناسی مطرح است) می‌گریزد. چرا که شیوه تفکر هوشنگ ایرانی ، اساسا شیوه ای تجربه‌گرا نیست، بلکه شیوهای است شهودی ومبتنی بر عرفان شرقی است که بخش ایرانی آن در فرهنگ ما سابقه ای دیرینه دارد و گرفتاری های بی شماری برای ما به بار آورده است. »[2]
موسوی در کتاب پا نوشت ها خلاصه مختصری از انواع گرایشات شعری و در نیما تاکنون را ارائه می‌دهد و از این جهت بخش از بیانیه‌ها و مانیفست گرایش‌های ادبی چون خروس جنگی، موج نو، شعر حجم و شعر زبان را ذکر و درباره آنها کوتاه می‌نویسد.
حافظ موسوی که خود متعلق به گرایش شعری معروف به دهه هفتاد است، عضو کانون نویسندگان ایران است و اکنون به همراه شهاب مقربین و شمس لنگرودی انتشارات آهنگ دیگر را می‌گرداند.
موسوی درباره این کتاب می‌گوید: کتاب «پانوشتها» نه داعیه نظریه‌پردازی دارد و نه حرف‌های گنده‌زدن دارد. موسوی در ادامه به چگونگی تدوین و انتشار کتاب« پانوشتها» اشاره کرد و گفت: بعد از اینکه مرحوم منوچهر آتشی از دنیا رفت به دلیل اینکه باید کلاس هایی که در موسسه کارنامه برگزار می‌کرد، تمام می‌شد کارگاه او ادامه پیدا کرد که بخشی از کتاب همان مباحث است که به نام «پانوشتها» منتشر شده است. موسوی بخشی از بحث‌های کتاب پانوشتها را بحث‌های شفاهی دانست که در دهه هفتاد در بین جمع شاعران و در رابطه با بحث تحول شعری این دهه رخ داده بود.
حافظ موسوی پیش از این نیز علاوه بر مجموعه اشعارش کتاب تحلیلی «زن، تاریکی کلمه» را نوشته است.
پی نوشت:
[1] صفحه 63 کتاب
[2] صفحه 117 کتاب
