باز دیدن کلمه‌ها

باز دیدن کلمه‌ها 

توصیف ساختار دستوری زبان فارسی. محمدرضا باطنی. تهران: موسسه‌ی انتشارات امیرکبیر. چاپ بیست‌و سوم 1389. 10000 نسخه. 198 صفحه. 3200 تومان.

«توصیف ساختمان دستور زبان فارسی نخستین کتاب کاملی است که بر پایه‌ی زبان‌شناسی عمومی نوشته شده است و اساس آن «تجزیه و تحلیل یازده هزار جمله‌ی امروزی است که از کتاب‌ها، مجلات، روزنامه‌ها و نوشته‌های مختلف استخراج شده است.»

سطرهای بالا متعلق به قسمتی از متن پشت جلد کتاب توصیف ساختار دستوری زبان فارسی است که به ما دورنمایی از آن‌چه قرار است با آن مواجه شویم را نشان می‌دهد. این کتاب نه فصل دارد که فصل نخست آن، درباره‌ی تعریف‌هایی کلی و پایه‌ای چون تعریف زبان، کارکرد زبان، ساختمان و دستور زبان فارسی، توصیف و معایب دستور زبان‌های موجود و رابطه‌ی صورت و معنی گفت‌و گو می کند. فصل دوم نظریه‌ی زبانی مقوله و میزان بحث می شود؛ واج‌شناسی توضیح داده می‌شود و در برابر اصطلاح‌های انگلیسی، معادل‌های فارسی گذاشته می‌شود و در فصل‌های بعد هم نویسنده‌ی کتاب، که به موضوع مورد بحث کاملن مسلط است قدم‌به‌قدم ما را پش می‌برد. البته لازم به ذکر است که محمدرضا باطنی در زمینه‌ی دستور و زبان فارسی صاحب‌نظر هستند و این کتاب به کسانی توصیه می‌شود که اول از همه، پایه‌ی ابتدایی شناخت دستور زبان فارسی و اطلاعاتی در حوزه‌ی زبان‌شناسی را داشته باشند و دوم این‌که به دنبال روش‌های تحلیل جدید و روزآمد در این حوزه باشند و علاقه‌مند به پیگیری مباحثی از این دست باشند. اگرچه محمدرضا باطنی در پیشگفتار خود چونین عنوان می‌کند که «سعی شده مباحث این کتاب تا حد امکان ساده نوشته شود و با مثال‌های فراوان همراه گردد، با وجود این، توصیف ساختار دستوری زبان فارسی کتابی فنی است و ناچار اطلاعاتی را بدیهی فرض کرده است.

باید توجه داشت، توصیفی که از ساختمان زبان فارسی در کتاب توصیف ساختار دستوری زبان فارسی آمده است برای آموزش در سطح مدارس کارایی ندارد. این توصیف بیش از آن فنی است که بتواند در سطح‌های پایه‌ای آموزش، مورد استفاده قرار گیرد، ولی می‌تواند پایه‌ای برای نگارش دستورهای مختلف باشد.

در انتهای کتاب، و بعد از نه فصل پیاپی، ملحقات به چشم می‌خورند که مجموعه‌ی مورد استفاده‌ای از فهرست فعل‌های نامنظم، معرفی چند کتاب برای مطالعه‌ی بیشتر، دو واژه‌نامه یکی به‌ترتیب حروف الفبای فارسی و دیگری به‌ترتیب حروف الفبای انگلیسی و دو بخش دیگر که شامل چند نمودار تشریحی ساختار جمله است را شامل می‌شود.

محمدرضا باطنی در سال 1340 به انگلستان رفت و از دانشگاه لیدز فوق لیسانس زبان‌شناسی گرفت. پس از آن، باطنی در انگلستان با پروفسور مایکل هالیدی بر روی تئوری زبان برای دوره‌ی دکترا کار کرد. در سال 1345 برای مدت کوتاهی به ایران آمد که از سوی حکومت وقت، به‌علت فعالیت‌های سیاسی از خروج او ممانعت کردند و این‌طور شد که تحصیل او نیمه‌تمام رها شد. محمدرضا باطنی بعد از مدتی همان رساله را که قرار بود در لندن از آن دفاع کند، با کمی تغییر به فارسی برگرداند و با عنوان «توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی» در دانشگاه تهران و در دوره‌ی دکترای زبان‌شناسی از آن دفاع کرد. همان رساله در حال حاضر، در یک مجلد از سوی موسسه‌ی انتشارات امیرکبیر عرضه می‌شود و به دست علاقه‌مندان می‌رسد.

از کتاب‌های دیگر محمدرضا باطنی در این حوزه، می‌توان به مسائل زبان‌شناسی نوین، نگاهی تازه به دستور زبان، چهار گفتار در باره‌ی زبان و در باره‌ی زبان هر چهار کتاب از سوی نشر آگاه و زبان تفکر و پیرامون زبان و زبان‌شناسسی هر دو کتاب از سوی فرهنگ معاصر و همین‌طور به ترجمه‌ی زبان و زبان‌شناسی نوشته‌ی رابرت هال منتشر شده توسط انتشارات امیرکبیر و زبان‌شناسی جدید نوشته‌ی مانفرد بی یرویش از انتشارات آکاه اشاره کرد. کتاب‌های دیگری هم از ایشان در بازار کتاب موجود است که به‌دلیل مرتبط نبودن با کتاب حاضر از اشاره به آن‌ها صرف نظر می‌کنیم.

و درنهایت لازم است اشاره کنم که اگرچه چونین کتاب‌هایی ممکن است مخاطب گسترده‌ای نداشته باشند، ولی توجه حرفه‌ای‌ها به آن‌ها موجب دگرگونی گسترده در سطح حوزه‌ی مورد بحث‌شان می‌شود.