فرنی و زویی بدنبال عرفان شرقی
فرنی و زویی بدنبال عرفان شرقی
فرنی و زویی . جی. دی. سالینجر. مترجم:علی شیعه علی و زهرا امیر باقری. انتشارات سبزان. چاپ سوم. تهران: 1393. 4000 نسخه.224صفحه. قیمت: 8500تومان.
« دانش باید به حکمت و معرفت منتهی بشه و اگه نشه مفت نمی ارزه! اما هیچ کس بهش اشاره نمی کنه! تو دانشگاه حتی یه کلمه هم به گوشت نمی خوره که قراره معرفت هدف کسب دانش باشه. یعنی حتی کلمه معرفت هم به گوش آدم نمی خوره!»[1]
فرنی و زویی دو فرزند کوچک خانواده ی بزرگ گلس هستند. به غیر از آنها خانواده گلس پنج فرزند دیگر نیز دارند. رمان فرنی و زویی شامل دو داستان درباره این دو فرزند است.
داستان اول درباره فرنی است که کوچکترین دختر خانواده است. این داستان شرح ملاقات فرنی با پسری به نام لین کاتل است. فرنی که علاقه زیادی به ادبیات و عرفان شرقی دارد دست به گریبان یک بحران روحی عرفانی است. وی مشغول خواندن یک کتاب عرفانی می شود و آشفتگی های روحی و فکری به سراغش می آید و عوالمی برای وی آشکار می گردد.
داستان دوم نیز روایت زویی کوچکترین پسر خانواده است. زویی برادر بزرگ فرنی است و بازیگری می خواند. وی به همراه خانواده اش تلاش می کند فرنی را از بحران روحی نجات دهد. برادر بزرگ این خانواده به نوعی قدیس خانواده آنها است که سال ها قبل خودکشی کرده است. بادی یکی دیگر از اعضای خانواده سال ها است در انزوا به سر می برد.
داستان از آنجایی آغاز می شود که فرنی برای تعطیلات آخر هفته و مشاهده یک مسابقه فوتبال با قطار پیش دوستش لین کاتل رفته است. آنها برای ناهار به یک رستوران می روند و آنجا فرنی حالش دگرگون می شود. فرنی به شدت درگیر مطالعه کتابی است به نام سلوک زائر که درباره دعاکردن دائمی برای حضرت مسیح است. او که بیست سال بیشتر ندارد اسیر و مجذوب کتاب شده و احساس همذات پنداری با سالک پیری که شخصیت اصلی کتاب ، می کند. فرنی کم کم تارک دنیا می شود و شروع به ذکر کردن می کند. او بسیار تحلیل می رود و رنجور و گوشه گیر می شود. بخش فرنی درجایی تمام می شود که وی در رستوارن از هوش می رود و او را به خانه منتقل می کنند.
بخش دوم داستان زویی نام دارد که حجم بزرگی را در بر می گیرد. در این بخش فرنی به خانه برگشته و می بینیم که کتاب سلوک زائر را از اتاق برادر بزگش برداشته و ورق می زند و سیمور برادر بزرگ ترش که حالا خودکشی کرده است حضور نادیدنی اما محسوس دارد. زویی برادر کوچک فرنی تلاش می کند فرنی را راهنمایی کند و او را از این حال بیرون بیاورد. زویی خود این مرحله فرنی را پیش از این تجربه کرده است و حال خواهرش را می داند. تلاش فرنی برای رسیدن به سلوک درونی بهانه ای می شود تا زویی هم به شناختی مجدد از مذهب برسد و فرنی را از مذهب بدون تفکر برهاند. فرنی در می یابد دین و عشق به مسیح و خدا فقط ذکر گفتن مدام نیست و هر چیزی که برای خدا انجام شود جزو سلوک محسوب می شود. از این رو بازیگری که شغل مورد علاقه فرنی است جنبه ای عرفانی و مقدس به خود می گیرد چرا که برای رضای خدا و آگاهی بخشی جامعه انجام می شود. فرنی و زویی پیام آور محبت و شناخت نهفته در ذات مذهب است و تلاش دارد بفهماند دین بدون اندیشیدن توخالی است و انسان را تنها دچار سردرگمی می کند.
این کتاب پر از اسامی اشخاص و مکان ها و واقعه ها و اتفاق هایی است که نویسنده از تاریخ و مذهب برداشت کرده و در جای جای کتاب به آن ها اشاره می کند. از این رو مترجم برای فهم بیشتر وقایع و داستان در پیوست کتاب بخش بزرگی ضمیمه کرده است که مکان ها و وقایع و اشخاص در آن به تفصیل توضیح داده می شود.
داریوش مهرجویی از این رمان اقتباس سینمای موفقی به نام پری ساخته است که ماجرای فرنی را دنبال می کند. از این رمان پیش از این دو ترجمه دیگر به فارسی برگردانده شده است.
سالینجر را بیشتر به عنوان نویسنده ای می شناسند که شخصیت پردازی های بسیار قوی و خوبی به دست می دهد. مهمترین و پر آوازه ترین اثر سالینجر رمان ناتور دشت است که علاقمندان بسیاری در دنیا و در ایران دارد. «دلتنگی های نقاش خیابان چهل و هشتم»، «خاطرات شخصی یک سرباز»،«دختری که می شناختم» و «جنگل واژگون » از دیگر آثار وی است که به فارسی ترجمه و منتشر شده اند. بدون شک شاخص ترین اثر سلینجر را می توان فرنی و زویی دانست. فرنی و زویی در برخورد همدیگر است که گره های داستان و گره های بحران روحی شان را حل می کنند. به همین دلیل این دو بدون هم و مستقل از هم می توانند تکمیل کننده چیزی باشند. همه اهل این خانواده از هوش و استعداد سرشاری برخوردارند و بینشی غیر عادی دارند. سراسر کتاب پر است از جملات عمیق فلسفی و تفکر برانگیز درباره دین و عرفان که نشان دهنده دانش عمیق سالینجر از عرفان شرقی دارد.
«جروم دیوید سلینجر» بخش عمده ای از 91 سال زندگی اش را گوشه گیر و پنهان از کنجکاوی رسانه ها و خبرنگارها و حتا خواننده های پرشمار و طرف‌داران سینه چاک آثارش، در شهر کورنیش ایالت نیوهمپشایر، گذراند و در مقابل هر تجاوز کوچک به حریم خصوصی اش قاطعانه ایستاد؛ این برای کسی که زمانی می‌توانست مشهورترین هنرمند ایالات متحده باشد جلوه ای از یک صوفی منشی و عزلت نشینی عارفانه بود. آسان نبود از شهرت و ثروتی که هالیوود می توانست با اقتباس از آثاری چون «ناتور دشت» به همراه آورد چشم پوشید. در اوج شهرت کنار رفتن و زاهدانه زیستن فقط از کسی برمی آمد که با نوعی عرفان درونی در جهانی بزرگ تر از دنیای پرزرق و برق اما حقیر بیرون خوش باشد، و عجیب نبود که خالق «فرنی و زویی» چون این باشد، که بود. «فرنی و زویی» معناگراترین نوشته سلینجر است؛ کتابی است درباره نقش دین در زندگی انسان‌ها با گوشه‌چشمی به مذاهب شرقی و نیز مسیحیت. اثری است که بیشتر بر ذهنیت تکیه دارد تا بر عینیت. خواننده را به فکر فرو می برد و به بازبینی و بازخوانی تفکرات و رفتارهای مذهبی اش وامی دارد. به همین دلیل، اثری است سخت خوان، نخبه پسند، و فلسفی، و اختلاف فاحشی با «ناتور دشت» ماجراجویانه، روایت‌گر، و همه پسند دارد.به هر حال، می‌دانیم که او در سال 1919 به دنیا آمد و در سال 2010 درگذشت. در خلال سال‌های 1940 تا 1965 آثارش را نوشت و منتشر کرد و به قله‌ی ادبیات روز دنیا رسید. هر چند مرده‌ریگ سلینجر چندان پرشمار نیست اما او با همین کارنامه کوچک جایگاهی بزرگ برای خود رقم زده و محبوبیتی کم نظیر در سراسر دنیا دارد.
« فرنی گفت: من فقط می دونم اگه شاعر باشی یه چیز قشنگ خلق می کنی منظورم اینه که وقتی کارت تموم شد یک چیز قشنگ رو کاغذ به جا می ذاری. آدم هایی که تو ازشون حرف می زنی حتی یه چیز زیبا به جا نمی ذارن. بهترین شون تنها کاری که می کنه اینه که به درون ذهنت رخنه می کنه و یه چیزی اونجا به جا می ذاره اما به صرف اینکار اینکه بلدن چطور اینکارو بکنن نمیشه به کارشون گفت شعر. شاید بشه گفت یه پشکل خیلی جذاب می ندازن»[2]
پی نوشت:
[1] صفحه 116 کتاب
[2] صفحه 22 کتاب
شاهد گوشی
شاهد گوشی
شاهد گوشی، 50 شخصیت. الیاس کانه تی. مترجم: علی عبدالهی. چاپ اول. نشر مرکز. تهران: 1392. 1800 نسخه.136صفحه. قیمت: 7900 تومان.
«این بود که حسابی دهان یارو را خرد کرد. البته یارو هم دم در کشید. بعد دردشکن از جا برخاست و چیره بر خاطرات همان روز در تب و تاب هیجانی آشکار البته نه با بی آبرویی جمع را ترک کرد. احساس خوبی داشت از این که سکوت توام با احترام دیگران تا آستانه در همراهی اش می کرد.»[1]
شاهد گوشی روایت هایی از 50 شخصیت است که با زبانی طنز و تلخ و گروتسگ به تصویر کشیده شده اند.
این مجموعه داستان شامل داستانک هایی است که هر کدام پیرامون یک شخصیت خاص می چرخد و محصول ذهن خلاقانه نویسنده آن است. حتی نام هایی که برای این شخصیت ها انتخاب شده با ذکاوتی ویژه و متفاوت ساخته شده اند و جزو اسم هایی خاص هستند که خود نویسنده خلق کرده است.
این داستان های کوتاه با این که سبک و سیاق کافکایی دارند ولی محصول ویژه ای به حساب می آیند و می توان گفت نوشتار نویسنده را از دیگر داستان های کوتاه این سبک و سیاق متمایز می کند.
شاهد گوشی یکی از کوتاه ترین و بهترین مجموعه داستانک های الیاس کانه تی نویسنده مشهور آلمانی است که اهمیت بالایی در زبان آلمانی دارند. نام کتاب شاهد گوشی است که این عنوان را نویسنده از روی الگوی ساختاری اصطلاحات حقوق در زبان آلمانی گرفته است در مقایسه با شاهد عینی. وی عنوان فرعی کتاب را 50 شخصیت گذاشته و این نام را نیز بر اساس رده بندی گیاهان و انسان ها انتخاب کرده و ایده اصلی آن را نیز از فیلسوف و گیاه شناس یونانی« تئو فراست» گرفته است.
از جمله شخصیت هایی که در این کتاب از آنها صحبت می شود عبارتند از: شاه شناس، ناکامیاب، خدعه گر، کاغذ خور، نام لیس، ارائه گو، به خود هدیه دهنده، دو به هم زن، اشگ گرم کن، کور مرد، کلان سودا گر، نازک بو، دار و ندار، لاش انداز، آوازه سنج، چلپاسه نی زبیایی، شکوه مرد، گره گفتار، نارس کلام، تلخ پیچ، آلاف اولوفی، خانه خوار ، آسیب خورده و ... که به زیبایی خصوصیات هر یک از این شخصیت ها توصیف می شود و شیوه زندگی و گفتار خاص هر کدام از این صفات کاریکاتور شده به خواننده نشان داده می شود.
این شیوه بررسی شخصیت از آنجایی ناشی می شود که در یونان باستان تیپ به معنای سکه ضرب کردن بوده و نوعی تصویر برگردان روی کلیشه محسوب می شده است. از همین رو این شخصیت ها نیز نوعی از عکس از برگردان هستند. خصوصیات غلو شده شخصیت ها به صورت کلیشه ای معرفی شده و نوع رفتار و کردار آنها به گونه ای معرفی می شود که می توان گفت آنها نمونه ای از انسان هایی هستند که در زیر مجموعه این تیپ می توان دسته بندی کرد.
الیاس کانه تی در سال 1905 میلادی در بلغارستان دوره عثمانی به دنیا آمد. وی در وین فلسفه خواند. شاهکار وی رمان اوا است. وی نویسنده کتاب تحلیلی – فلسفی توده و قدرت است. در آثار وی تاثیر آداب و رسوم اقوام گوناگون حوزه بالکان و مشاهدات و تجربیاتش از سفر به کشور هایی مانند انگلیس، اتریش، آلمان و سویس دیده می شود. این نویسنده مشهور در سال 1981 جایزه نوبل ادبیات را دریافت کرد. و در همان سال جایزه کافکا را نیز به دست آورد. در کارنامه وی جایزه مهم گئورگ بوشنر نیز وجود دارد. از کار های دیگر او می توان به رمان« صداهایی از مراکش- 1967» و « رای دادگاه » اشاره کرد.
کانه تی به شدت به فرهنگ فلسفی انسان‌شناسی پای بند است و ارزش بسیاری به مسائل اساسی علوم اجتماعی قائل بوده و به دنبال پاسخی مثبت برای این گونه مسائل جامعه بشری می‌گردد و بر این باور است که نویسنده باید شهامت آن را داشته باشد که جهان در حال سقوط و زوال را ترسیم کند و در معرض دید همگان قرار دهد و بر این اساس، نوشته هایش نه تنها نشان‌دهند زوایای پنهان روح انسان است، بلکه دلیل بسیاری از تضادهای جوامع امروز را ارائه می‌کند. موضوع دیگری که کانتی را به خود مشغول داشت، پدیده قدرت و تأثیر مردم در به وجود آمدن آن است. به اعتقاد نویسنده، توده‌های انسانی هم قابل کنترل و هم کنترل ناپذیرند، هم ظالم اند و هم مظلوم. اگر جهل مردم نبود .قدرت های زورگو پدید نمی آمدند
مترجم درباره این کتاب می گوید: این داستان یکی از کوتاه ترین و بدیع ترین آثار الیاس کانه تی است که به دو دلیل در ادبیات آلمانی و حتی در ادبیات اروپا کم نطیر است: نخست ایده نوشتن و دوم سبک و سیاق نگارش آن.
پی نوشت:
[1] صفحه 116 کتاب
پروانه و یوغ
پروانه و یوغ
پروانه و یوغ. باز خوانی نامه های ونسان ون گوگ. محمد چرمشیر. نشر نی. چاپ اول. تهران: 1392. 1100 نسخه.53 صفحه. قیمت: 4500 تومان.
« یه وقتی می شد، ونسان. یه وقتی که همه چی دست خدا بود. اون روزها خدا بود که انتخاب می کرد. خدا بود که حساب مرگ و زندگی دستش بود. برای همین من- دکتر گاشه- وقتی میون خون و کثافت دنبال زندگی می گشتم و پیداش نمی کردم، دست هامو پاک می کردم و می گفتم خدا بود که نخواست. اما حالا ... ونسان خدا بدجوری از ما انتقام گرفت. به قیمت دست هایی که هیچ وقت پاک نمی شن ... من باید این کثافت ها رو با چی پاک کنم؟»[1]
پروانه و یوغ بازخوانی نامه های ونسان ون گوگ، نقاش هلندی است. اگر با آثار و نامه های ون گوگ آشنایی داشته باشید بهتر و بیشتر می توانید با متن نمایشنامه ارتباط برقرار کنید اما این نمایشنامه توانسته است به خوبی اندیشه ها و دغدغه های ون گوگ این نقاش بزرگ را به تصویر بکشد. چرمشیر در این نمایشنامه تلاش کرده خواننده را به دنیای ون گوگ نزدیک کند و بر زندگی وی نور بتاباند.
پروانه و یوغ مملو از خواب و رویا است. شخصیت های نمایش همچون خوابگردها به صحنه می آیند و در فضایی رویایی ایفای نقش می کنند. مالیخولیا، فقر، عشق، اندوه، بیماری، کابوس ها، امیدها و نومیدی های این نقاش در این نمایشنامه اشاره شده و البته تاریخ نقاشی و زمانه نقاش نیز به تصویر کشیده شده است.
تینوش نظم جو این متن را به زبان فرانسه ترجمه کرده و با همکاری فابریس نیکو، سرپرست گروه هنر و تئاتر پاریس و گروه تئاتر ویرگول به کارگردانی آروند دشت آرای به اجرا گذاشته شده است.
نظم جو درباره ترجمه این اثر می گوید: بعد از روخوانی متن توسط دوستان به نظرم آمد که سبکی است که از نظر زبان و ساختار و سوژه می تواند به زبان فرانسوی جواب دهد. ترجمه برای من مثل کارگردانی است و حتما باید با متن ارتباط برقرار کنم. سعی کردم متن را به سبک آقای چرمشیر به فرانسه برگردانم. این نمایشنامه از آن سبک نمایشنامه ها است که امروز در شمال اروپا زیاد کار می شود. متنی است که با ناخودآگاه تماشاگر کار دارد. فرم و زبان آن از ناخودآگاه نویسنده بیرون آمده و چیزی را به صورت ساختگی بیان نکرده است.
فابریس نیکو درباره آن می گوید: در ابتدای برخورد با متن ذوق زده شدم زیرا قبل از آن نامه های ون گوگ را خوانده بودم و بازخوانی نویسنده نظر من را جلب کرد.
نمایش یوغ و پروانه دومین بخش از سه گانه کابوس و بازخوانی نامه های ون سان ون گوگ نقاش مشهور هلندی است که پیش از این با ترکیب گروهی از بازیگران ایرانی و فرانسوی در ایران و فرانسه اجرا شده بود. این کتاب در مجموعه دور تا دور دنیا توسط نشر نی منتشر و به بازار کتاب عرضه شده است.
محمد چرمشیر یکی از پرکار ترین نمایشنامه نویسان معاصر است که اکثر آثار وی توسط گروه های تئاتر به صحنه رفته است. نمایشنامه های معروف وی عبارتند از: «در مصر برف نمی بارد»، «می بوسمت و اشک»، «کبوتری ناگهان»، «روایت عاشقانه از مرگ در ماه اردی بهشت» و«روزگار نازنین طلعت مهربان».
« راستش اینه که ونسان، ما قرن های قرن سر یه دو راهی واساده بودیم. دو راهی انتخاب خودمون به عنوان بشر یا انتخاب چیزی که ما رو به وجود آورده. این که چرا ما دومی رو انتخاب کردیم رو نمی دونم اما می دونم انقدری که خواستیم بگردیم و خدا رو پیدا کنیم، به خودمون فکر نکردیم. شاید همون گشتن و پیدا نکردن باعث شده برگردیم و بخواهیم خودمونو پیدا کنیم، یعنی چیزی که واقعا موجود و دم دسته... و حالا که برگشتیم می بینیم از خودمون هیچی نمی دونیم. ما از خودمون هیچی نمی دونیم، ونسان. این دردناک ترین موضوع روزگار ما است.» [2]
پی نوشت:
[1] صفحه 44 کتاب
[2] صفحه 37 کتاب
خفقان
روایت خفقان، از زبان یک کودک
ته دره. هرتا مولر. مترجم: مهرداد وثوقی. انتشارات مروارید. چاپ اول. تهران: 1392. 1100 نسخه.156صفحه. قیمت: 6900تومان.
« گاهی که ساکت ساکت می خوابیدم، هنوز خش خش می کرد. می ترسیدم آن مرد گنده استخوانی به اتاقم بیاید. همان که خانه ای در حاشیه دهکده خریده، هیچ کس هم نمی دانست از کجا آمده، با این حال همه می دانستند چون اسکلت درشتش را به موزه فروخته و ماهیانه از آنها پول می گیرد. مجبور نیست تن به کار کردن بدهد.»[1]
ته دره از نخستین داستان های هرتا مولر محسوب می شود. این مجموعه داستان از کتابی که در سال 1982 به چاپ رسیده انتخاب شده است. این مجموعه داستان در دوران دیکتاتوری چائوشسکو و فلاکت مردم رومانی می گذرد.
خود کتاب درست زمانی منتشر شد که خفقان جامعه در زمینه ممیزی کتاب بسیار بود. مولر در این داستان ها با لحن و ساختاری هوشمندانه شرایط زمانه اش را به تصویر کشیده است. همه داستان ها در روستای کوچکی می گذرد که استعاره از یک جامعه بزرگتر است.
مترجم درباره این داستان ها می گوید: نام اصلی کتاب معادل فارسی مناسبی ندارد و به معنای انتهای پستی هر چیزی است. این کتاب در زبان انگلیسی نیز سرزمین های پست نامیده شده که مناسب نیست. از آن جا که داستان در روستایی در ته یک دره اتفاق می افتد، عنوان ته دره را برای این کتاب انتخاب کردم. در این داستان ها آثار منفی روانی جامعه را بر شکل گیری شخصیت راوی کودک که بخشی از کل جامعه است می توان دید. داستان های این کتاب ماجراهایی است که از دیدگاه یک کودک روایت می شود. ماجراهایی تکان دهنده از وضعیت جامعه ای که در فقر و خفقان پیچیده شده است.
در یکی از این داستان ها زندگی خانواده ای را می بینیم که برای شستشوی خود مجبور هستند از یک وان و مقدار مشخصی آب گرم استفاده کنند. این خانواده پر جمعیت یکی یکی و به نوبت داخل وان حمام می شوند تا اینکه نفر آخر پدربزرگ این خانواده است. موقع حمام کردن وی آب دیگر سرد شده است اما بالاخره او نیز موفق می شود خود را تمیز کند. آنها در آبی خود را می شورند که به مرور از تمیزی به کثیفی می رسد . راوی تنها چرک های لوله شده ای را توصیف می کند که به مرور روی سطح آب را می پوشاند. در آخر خانواده در این آب پر از چرک های لوله شده حمام کرده و دریچه وان را بر می دارد تا آب به شدت کثیف خارج شود. خانواده همگی به ظاهر تمیز شده اند و منتظر فیلم شب یک شنبه نشسته اند. در این داستان به خوبی فقر و در عین حال کثافتی را که این انسان ها درون آن غلت می زنند نشان داده می شود. کثافتی که به مرور انسان ها به آن عادت می کنند.
در یادداشت پشت جلد کتاب می خوانیم: ته دره از جمله نخستین آثار مولر است که شهرت و جوایزی برایش به ارمغان آورد. مولر در این کتاب نیز، همچون اغلب آثارش، به محیط خفقان بار رومانی در زمان دیکتاتوری چائوشسکو و فلاکت مردمانش پرداخته است. نویسنده برای ارائه ی بازتابی از آن محیط، و به سبب ویژگی های حکومت کمونیستی و ممیزی های شدید آن دوره ، قالب خاصی را برای داستان گویی برگزیده است. داستان های این کتاب از زبان دختر بچه ای روستایی نقل می شود که ترکیبی از دیده های او از دنیای واقعی و خیال های کودکانه اش، و زندگی میان دهقانان سرگردان و آشفته حال، حس و حالی زیبا از آن دنیای ماتم بار را به تصویر کشیده است.
هرتا مولر ، شاعر و نویسنده آلمانی و برنده جایزه نوبل است. وی را به خاطر موضوع نوشته هایش دنباله رو هاینریش بل و گونتر گراس می دانند. از آثار دیگر وی می توان به « قرار ملاقات»،« گذرنامه»،« سرزمین گوجه های سبز» و « مسافر یک لنگه پا» اشاره کرد که همگی به زبان فارسی ترجمه شده است.
مجموعه داستان ته دره شامل داستان هایی است که عبارتند از: سخنرانی مراسم تدفین، خانواده من، گلابی های گندیده، ته دره، موسیقی غم انگیز، پنجره، مرد قوطی کبریت به دست، دهکده نامه، رفتگران، پارک سیاه و روز کاری، درباره مدل فکل و سبیل آلمانی، اتوبوس دهکده، پدر، مادر و فرزند، پارک سیاه.
« پاهای کته پایین تر از پاهای من است، سر کته بالاتر از سر من قرار گرفته، شکم کته حرارت بیرون می دهد، تشک حصیری در زیر بدن نحیف و کودکانه ام خش خش می کند»[2]
پی نوشت:
[1] صفحه 26
[2] صفحه 104 از داستان گلابی های گندیده
واقعیات بین دختر و پدر
واقعیات بین دختر و پدر
سقوط در آینه های خویشتن. اورزولا پریس. مترجم: سهیلا پشنگ. انتشارات افراز. چاپ اول. تهران: 1392. 1100 نسخه.168 صفحه . قیمت: 8400 تومان.
«اگرچه ممکن است گاهی گفته های پیشین خود را نقض کنم اما حقیقت را هرگز.»[1]
همه دختران دنیا پدر دارند. کشف دوباره پدر موضوعی است که در کتاب سقوط در آینه های خویشتن به آن پرداخته می شود. پدر اما یک پدر معمولی نیست. پدری است که شاید کشفش برای خیلی از آدم های دنیا موضوع جالبی است. او کسی نیست جز ماکس فریش نمایشنامه نویس، نویسنده و معمار سوئیسی. مردی که بیشتر خواننده هایش دوستش دارند و تلاش می کنند در خلال نوشته هایش اندکی از روح اش را کشف کنند. این کتاب شرح وقایع سند تامل برانگیزی است از تلاش دختر برای دوباره و از دور نگریستن به رابطه دشوارش با پدر و بازگو کردن آن از زبان خود. این داستان واقعی و این کتاب، گویای واقعیات بین دختر و پدر است.
« ماکس که در مقابلم نشسته است، با نگاهی خشک و وحشت برانگیز به رو به رویش خیره شده است. آیا باید از او درباره خودش بپرسم و این که الان به مناسبت مرگ نزدیکش، زندگی خود را چطور می بیند؟ در نهایت درباره مادرش از او پرسیدم و از رابطه اش با او که باعث اختلاف شدید او و همسر اولش یعنی مادر من شده بود. ماکس هم با عصبانیت زیاد شروع به صحبت درباره مادرم کرد. به او گفتم: امیدوار بودم در این فرصت کوتاه باقی مانده از زندگیت، دیدگاه تو تغییری کرده باشد. امیدوار بودم که کمی ملایم تر شده باشی. او جواب داد: نه، کاملا برعکس، وقتی مرگ آدم نزدیک باشد، تعصبات او شدید تر هم می شوند. البته آدم از فرصت هایی که استفاده نکرده و از ندانم کاری های بزرگ زندگی اش دچار بهت می شود اما هرگز احساس پشیمانی نمی کند و نسبت به اتفاقات گذشته احساس تقصیر یا آرزوی جبران چیز ی را ندارد. اما قضاوت هایش تند و سرسختانه می شوند و شهامتش در ابراز آن ها هم بیشتر می شود، مثلا این که کسی را بی عرضه بنامد و این کار را جلوی دختر او بکند.»[2]
ماکس فریش کیست؟
ماکس فریش در سال 1911 در زوریخ به دنیا آمد. وی ادبیات خواند و اولین رمانش را به نام« یورگ شاین بارت ، سفر تابستانی سرنوشت ساز» نوشت اما به زودی تصمیم گرفت دست از نوشتن بکشد و به معماری بپردازد. با گرفتن جایزه «کنراد فردیناند مایر» او یک بار دیگر تلاش خود را کرد و از آنجا به بعد به نویسنده ای مشهور بدل شد. رمان اشتیلر او شهرت جهانی پیدا کرد. وی رمان ها و نمایشنامه های بسیاری نوشته و در واقع بیشتر به نمایشنامه نویس شهرت دارد. از نمایشنامه های او وقتی که جنگ تمام شد، «گراف اودرلاند»، «دیوار چین»،« دون ژوان یا عشق به هندسه»، «آقای بیدرمان و آتش سوزان» را می توان نام برد. ماکس فریش در ایران با ترجمه نمایشنامه «آندورا» توسط «حمید سمندریان» به جامعه کتاب خوان ایران معرفی شد. بعدها با ترجمه رمان «اشتیلر» توسط «علی اصغر حداد» قدرت رمان نویسی وی نیز آشکار شد. رمان اشتیلر یادداشت های مردی است که به سبب شباهتش با جاسوسی برای روس ها به نام اشتیلر دستگیر و به زندان می افتد. فریش به همان سنت رمان نویسی ای تعلق دارد که کافکا و توماس مان در آن قلم می زدند. وی به واکاوی درونی شخصیت هایش علاقه زیادی دارد. وی همچنین هویت و سرگشتگی انسان معاصر را دست مایه آثار خود قرار می دهد. وی به دلیل اینکه تجربه دو جنگ ویران گر جهانی را با خود دارد به دردها و بی هویتی های انسان پس از جنگ های خشونت بار نیز می پردازد. وی در سال 1991 بر اثر سرطان درگذشت.
دختر ماکس فریش
اورزولا پریس دختر ماکس فریش در سال 1943 و او نیز در زوریخ به دنیا آمد و او نیز در رشته ادبیات تحصیل کرد. از این جهت تجربه مشترکی با پدر دارد. وی در سال 1966 سوئیس را ترک کرد و به کشورهایی چون سوئد، اسکاتلند، جنوب و شمال المان سفر کرد و به عنوان مربی توان بخشی به کار و تحصیل پرداخت. کتاب «استانبول» وی که تجربیاتش از سفر به ترکیه را در خود دارد در ردیف آثار برگزیده اروپا در سال 2008 قرار گرفت. اورزولا دختر زن اول ماکس فریش است که بر اثر اختلاف های زیادی که با هم داشتند از هم جدا شدند و اروزولا نیز از پدرش فاصله گرفت تا سال های بعد، در زمان پیری و بیماری پدرش که یک بار دیگر او را کشف کرد.
درباره کتاب
این رمان به شیوه یادداشت های روزانه نوشته شده است. این یادداشت ها الزاما سیر تاریخی مشخصی را دنبال نمی کنند و صرفا بر حسب اینکه ذهن نویسنده به یاد چه خاطره ای است به آن زمان اشاره می کنند. آخرین یادداشت تاریخ نوامبر 2008 را بر خود دارد. نویسنده برای مردی که رابطه صمیمانه ای با او برقرار کرده است درباره ماکس فریش و زندگی شخصی و روابطش با خانواده گفتگو می کند. در خلال این گفتگو ها چهره پدر برای نویسنده روش تر و واضح تر می شود. او به خاطرات دور دست گذشته و کودکی باز می گردد و لحظه های خوب بد زندگی با پدرش را مرور می کند. اورزولا بی پروا درباره خصوصیات پدرش می نویسد و از گفتن اینکه وی مردی سرسخت، خشن، بیرحم و بی ملاحظه بود ابایی ندارد. اورزولا پریس در یکی از مصاحبه هایش که اتفاقا هنگام نمایشگاه کتاب ایران از وی شده است، درباره رابطه اش با ماکس فریش می گوید: رابطه پدر و دختر در کشور های مختلف متفاوت است اما برخی اوقات به مشکلاتی بر می خورند که برای هر خانواده ای ممکن است اتفاق بیفتد. پدر من نویسنده مشهوری بود اما پدر خوبی نبود اما پدر پدر است باید به نوعی با هم کنار بیاییم حتی اگر در عقاید با او اختلاف داشته باشید.
پی نوشت:
[1] مقدمه کتاب
[2] صفحه 146 و 147 کتاب
هویت نابود شده
هویت نابودشده
شهربندان. جواد مجابی. انتشارات افراز. چاپ اول. تهران: 1392. 1100 نسخه.200 صفحه. قیمت: 9800 تومان.
«دوران برزخی اش که از هویت خود صرف نظر کرده بود تا به هویت شماره دار یک گروگان برسد طولانی تر از آن بود که تصور می کرد. پنداشته بود که رایانه چند روزه او را به خانه ای، خانواده ای منتسب خواهد کرد و زندگی دربه ردش پایان خواهد یافت. اما چنین نشد و فصل عرق ریز تابستان او در فضای دلهره هایش رها بود. از نظر قانون جزء گروه ها، افراد، شناخته نمی شد، باکسی مرتبط نبود، فقط شماره ای بود در ورقه کوچکی که می توانست بخورد، بیاشامد، بخوابد، همین. »[1]
درباره داستان
رمان شهر بندان درباره اشغال کشوری است که در همسایگی ایران قرار دارد. کشوری که سالیان سال وحشت جنگ و خونریزی را بر تن خود حس کرده است. خانه های ویران شده از جنگ، خیابان هایی که به جای خودرو توپ و تانک و ماشین های حمل اسلحه از ان می گذرد، پیاده رو هایی مملو از سرباز های داخلی و خارجی و خلاصه هر جا و هر گوشه اش نشانی از جنگ دیده می شود.
رمان شهر بندان درباره اشغال افغانستان است. بازگوی سرنوشت مردمی است که به اجبار نیروهای اشغالگر، از هویت خود محروم شده اند. این رمان به هنگام اشغال افغانستان در اوائل دهه شصت نوشته شده است اما شهربندان می تواند در هر جای جهان اتفاق افتاده باشد. وضعیت محاصره شدگان همیشگی نیست، از گوشه و کنار نشانه های آزادی و مقاومت ظاهر می شود. رمان به روند این گشایش و رهایی می پردازد.
نویسنده در مقدمه کتاب می نویسد: شهر بندان سرنوشت کشوری بی دفاع است که وسوسه فتح آن ، همواره در سر ابر قدرت ها جا به جا می شود. بعدها که کشور از اسارت ظاهری رها شد، شهربندانی پنهانی آغاز شد به هیات جنگی داخلی که ریشه هایش در فراسوی مرزهای هرج و مرج، خون برادران را بر خاکی عتیق هبا و هدر می کند. این کتاب را به هنگام اشغال خاک همسایه مان نوشته ام با آرزوی بهروزی مردمی که بتوانند از چنگ غارتگران جهانی رهایی یابند. این رمان به شیوه طبیعی نوشته شده است و در آن از بازی‌های خاص زبانی و فضاسازی که شاید در برخی از رمان‌هایم هست، خبری نیست و ماجرا خیلی خطی جلو می‌رود. در داستان نشان داده می‌شود که چگونه بر اثر تهاجم هویت مردمی از دست می‌رود، همچنین بخشی از مقاومت این ملت را در برابر دشمنان نشان می‌دهد
رمان شهر بندان داستان پزشک افغانی است که پس از بازگشت به کشورش متوجه اشغال آن توسط نیروهای بیگانه می شود، این پزشک می کوشد رد و نشانی از هویت شخصی و ملی خود بیابد. در این مسیر با حوادث و رویدادهای مختلفی رو به رو می شود.
درباره نویسنده
جواد مجابی متولد مهر سال 1318 قزوین است. وی نویسنده، شاعر، نقاش، روزنامه‌نگار و طنزپرداز است که از او آثار متعددی در این حوزه‌ها به چاپ رسیده است.
وی که فارغ‌التحصیل رشته حقوق در مقطع کارشناسی و اقتصاد در مقطع دکتری از دانشگاه تهران است، 19 سال کارمند دادگستری و پس از آن کارشناس فرهنگی وزارت فرهنگ و هنر بوده است.
کتاب‌های «من و ایوب و غروب»، «کتیبه»، «دیوساران»،«از دل به کاغذ»، «قصه روشن» و «کتیبه و ایوب» در حوزه داستان کوتاه، «شهر بندان»، «شب ملخ»، «مومیایی»، «فردوس مشرقی»، «عبور از باغ قرمز»، «برج‌های خاموش»، «لطفا درب را ببندید»، «باغ گمشده» و «یکی و آن دیگری» در حوزه رمان و «شبح سدوم»، «روزگار عقل سرخ» از آثار این نویسنده هستند.
از دیگر آثار مجابی می‌توان به نام‌های «چندنمایش‌نامه» در حوزه نمایشنامه، فیلم‌نامه «دیوانگان بر ساحل»، سفرنامه «ای قوم به حج رفته»، «شناخت‌نامه احمد شاملو»، «شناخت‌نامه ساعدی»، «سخن در حلقه زنجیر»، «سایه دست» و «آینه بامداد» در حوزه مقاله و مجموعه شعرهای «فصلی برای تو»، «زوبینی بر قلب پاییز»،«پرواز در مه»، «بر بام بم»،»سفرهای ملاح رویا»، «پوپکانه»، »شعرهای من و پوپک»، «دری به شادخویی»، «سال‌های شاعرانه» و «شعر بلند تامل» اشاره کرد.
دکترمجابی طنز مدرن را در شکل های مختلف کلامی و تصویری تجربه کرده و نقاشی مدرن را به تفنن و تجربه پی گرفته و چند نمایشگاه از کارهای خود برگزار کرده است.
کار او در این سال ها، پژوهش درباره نوپردازان هنرهای تجسمی ایران و ارائه تاریخ تحلیلی زندگی و آثار نقاشان و مجسمه سازان پنجاه سال اخیر است و شناخت نامه هایی را در این زمینه انتشار داده.
پژوهش در تاریخ طنز در متون ادبی ایران، و ترسیم سیر شوخی های ادبی در کتاب های نظم و نثر ایران طی هزار سال بر پایه تحولات اجتماعی از دیگر علاقه مندی های او است.
دکترجواد مجابی بارها از سوی مجامع اروپایی و آمریکایی برای سخنرانی درباره هنر و ادبیات ایران دعوت شده است و یکی از نمایندگان شاخص ادبیات معاصر ایران به شمار می رود.
رمان شهربندان در زیر مجموعه داستان امروز ایران از طرف نشر افراز منتشر و به بازار کتاب عرضه شده است. این رمان در سال 66 یک بار منتشر شد و به تازگی به عنوان چاپ اول منتشر شده است.
پی نوشت:
[1] صفحه 77 کتاب