مشکل ما از نوع دیگر است

مشکل ما از نوع دیگری است

---

وقتی خواستم این یادداشت را بنویسم، اولین نکته ای که به نظرم رسید این بود: اثر جهانی یعنی چه؟ ادبیات جهانی یعنی چه؟

---

آیا اثر جهانی آن است که لااقل به چند زبان ترجمه شده است و غیر از هموطنان نویسنده آن اثر عده قابل توجهی از مردم کشورهای دیگر هم آن اثر را خوانده اند؟ یا اینکه اثر جهانی آن است که وجودش چیزی به فرهنگ و ادبیات دنیا افزوده است؟

اما آنطور که معلوم است معنای اصلی جهانی بودن اثر همان معنای اول است. یعنی اینکه اثر جهانی به اثری می گویند که لااقل به یکی دوتا از زبانهای خارجی ترجمه شده است و لااقل در چندتا از کشورهای دیگر هم آن را می شناسند و می خوانند. حتی انگار فرض بر این است که اینجور اثرها حتماً چیزی به هنر و ادبیات دنیا هم افزوده اند. چون در غیر این صورت نمی توانستند جهانی شوند. هرچند که حقیقتاً این عقیده جای شک و تردید قابل توجهی دارد. لااقل یک چیز را با قطعیت و بدون هیچ شک و تردیدی می توانیم بگوییم. اینکه بسیاری از اثرهایی که جهانی می شوند هیچ چیز بیشتری از بعضی از آنهای دیگر ندارند که جهانی نشده اند.

مخلص کلام اینکه جهانی شدن اثرها هم رازهای خودش را دارد. آن طور که معلوم است بعضی از این رازها هیچ ربطی به خود اثرها و قوت و ضعف آنها ندارد. من هر سال تعدادی از رمانهای خارجی را مطالعه می کنم. اینها معمولاً هم از رمانهایی هستند که می توانیم بگوییم جزء جهانی شده ها هستند. راستش گاهی می بینم بعضی از این جهانی شده ها هیچ مزیت خاصی به برخی از آنهای دیگر ندارند که نتوانسته اند جهانی شوند.

معمولاً آثاری به زبانهای دیگر هم منتشر خواهند شد که در کشور خود نویسنده مورد استقبال قرار می گیرند و شهرتی پیدا می کنند.

واقعاً در کشورهای دیگر هم اینطور نیست که نویسندگانشان هر چه می نویسند فوراً به زبانهای دیگر ترجمه شود. نویسندگان کشورهای دیگر فقط همینها نیستند که آثارشان را ما به فارسی ترجمه می کنیم. می گویند در فرانسه هر سال چند صدتا و بلکه هزارتا رمان چاپ می شود. فکر می کنید چند تای اینها در نهایت به زبانهای دیگر هم منتشر می شود؟ تا آنجا که من اطلاع دارم حتی حدود  سی درصد آن رمانهایی که جایزه گنکور برده اند به هیچ زبانی ترجمه نشده اند. از آن چند صد تا رمان هم که هر سال در آن کشور چاپ می شود فوق فوقش ده درصدشان به زبانهای دیگر هم می توانند منتشر شوند.

معمولاً آثاری به زبانهای دیگر هم منتشر خواهند شد که در کشور خود نویسنده مورد استقبال قرار می گیرند و شهرتی پیدا می کنند. کمااینکه آن چندتا رمان فارسی هم که در سالهای اخیر در زبانهای دیگر منتشر شدند همینطور بودند. اما واقعیت این است که تا وقتی که تیراژ کتاب در کشور حول و حوش هزارتا و هزار و پانصد تا است، خیلی بعید است ناشر خارجی برای چاپ آن در کشور خودش رغبت نشان دهد.