قصه های تاریخی
قصه‌های تاریخی
خطوط برجسته داستانهای ایران قدیم. حسن پیرنیا(مشیرالدوله). انتشارات اساطیر. چاپ اول. تهران.1390. 1100 نسخه.170 صفحه .8000 تومان.
«چنانکه در داستان ها دیده می شود کیخسرو بواسطه اینکه محبوب پهلوانان دربار کاوس بوده تمام آنها را بر ضد توانیها متحد نمود و بواسطه این اتحاد بالاخره بر افراسیاب فائق آمده. جنگ های ایرانی ها با توانی ها خیلی سخت و خونین بوده و چند دفعه توانی ها پس از اینکه عرصه به آنها تنگ گشته خواستار صلح شده و قسمتی از توران را هم به ایران داده اند ولی کیخسرو جنگ را ادامه داده تا اینکه افراسیاب مغلوب و کشته شده و توارن تماما جزو ایران گردیده است»[1]
آیا داستان ها و افسانه ها می تواند سند تاریخی باشد؟ آیا آنچه افسانه ها و حکایات بیان می کنند واقعا رخ داده است؟ آیا از روی خطوط یک قصه می توان تاریخ زمانه رویات داستان را روشن تر دید؟ اینها سوالاتی است که تلاش شده در کتاب خطوط برجسته داستان های ایران قدیم به تا حدی به آن پاسخ داده شود.
نویسنده کتاب معتقد است دو نظر درباره داستان ها و افسانه های تاریخی ایران قدیم وجود دارد. تا چهل سال قبل از این بیشتر این داستان ها را بسان تاریخ تلقی می کردند ولی از چندی به این طرف، غالب آنها را افسانه توصر کرده و معتقدند این افسانه ها از حقیقت خالی است. نویسنده کتاب نظری بین این دو نگاه افراطی و تفریطی دارد. وی می گوید: اگر چه تردیدی نیست در اینکه داستان های ما تا فوت دارا در زمینه تاریخ گفته یا سروده نشده است از طرف دیگر این نظر هم که داستان های مذکور تماما افسانه باشد مبنایی ندارد. زیرا که روشن است هر داستانی حاکی از چهار چیز است. یک: از واقعه ای دو: از اشخاص یا مردمانی که سبب یا مسبب واقعه ای بوده اند سه: از مکان واقعه چهار: از زمان آن. و قدری مطالعه در داستان ها معلوم می دارد که که اگر سه جزء آخری در موارد زیادی با واقع امور مطابق نباشد جزو اولی که به منزله هسته است در داستان ها محفوظ است ولو اینکه در کیفیات غالبا با شاخ و برگ های داستانی یا اساطیری آرایش یافته یا به صورت حکایت بزمی درآمده و یا بطور کنایه گفته شده باشد. تاریخ داستانی هر ملتی مانند زبان و عادات و اوضاع اجتماعی و مذهبی و حکومتی و خانوادگی آن در روشن کردن تاریخ و ماهیت و نژاد آن ملت دخالت دارد. داستان هایی که در این کتاب بررسی شده نه تنها از داستان های ماخوذ از شاهنامه است بلکه به کتب دیگر نیز رجوع شده، مثل کتب پهلوی. همچنین تقسیم بندی دوره ای شاهنامه که شامل دوره کیانیان، اسکندر رومی، اشکانیان و ساسانیان است در فصل های پایانی تنها در فصل اول رعایت شده و در فصل های بعدی به تقسیم بندی دیگر گونه ای پرداخته شده است. البته لازم به یاداوری است که در این کتاب تمامی داستان ها ذکر نشده و نویسنده ضرروتی برای ذکر همه داستان ها نمی بیند و تنها به مضامین کلی داستان ها اشاره می شود.
« ذکر توفان از چیزهایی است که در قرون بعد در داستان ها داخل کرده اند. دلائل این نظر این است که اولا در کتب قدیمه پهلوی و در شاهنامه که موافق خدای نامه تنظیم شده ذکری از توفان نشده ، ثانیا ابوریحان بیرونی می گوید: ایرانی ها و اکثر از پارسی های زرتشتی و نیز هندی ها و چینی ها و سایر ملل آسیای شرقی توفان را انکار می کنند با این حال برخی از ایرانی ها قائلند با اینکه توفان در شامات و بعضی از ممالک غربی روی داده است بدون اینکه تمام ممالک را گرفته باشد...»[2]
حقیقیت و هنر دینی
حقیقت و هنر دینی
حقیقت و هنر دینی. محمد مدد پور. تهران. چاپ دوم. 1390. انتشارات سوره مهر. 2500 نسخه. 384 صفحه.5000 تومان.
«حقیقت آن است که اساسا هنرهای سنتی، دیگر وجود حاضر ندارند و آن حقیقتی که این هنرها را به زمین عطا می کرد، نهان و مستور شده است. تشرف هنرمند به ساحت قدس دیگر فرو بسته و هنرمند در محاق نیست انگاری سکنی گزدیه است. مگر آناتی که وجودش نورانی شده و توان تشرف پیدا می کند و مسجد و معبدی و مهر و تسبیحی و منبری و نقشی مثالی ابداع می کند. اما این نورانیت در برابر ظلمت فراگیر جهانی مانند کورسویی می ماند از فاصله بسیار بعید چنانکه نور فانوس های افق دور دریاهای طوفانی و سواحل مه گرفته می نمایند. »[1]
در جهان کنونی هنوز تعریف جامعی برای هنر ارائه نشده است. همچنین پژوهشگران زیادی تلاش کرده اند معنایی برای هنر بیابند و دلایل روی آوری انسان به هنر را بررسی کنند و از همه این پژوهش ها تنها چیزی که به دست داده شده بررسی گونه های مختلف هنر و شیوه های متفاوت ارائه آن در دوره های مختلف بوده است. آنچه مسلم است هنر بر حسب نوع اندیشه آدمی درباره پدیدارهای اطراف خود و جهان پیرامونی تغییر می کند. هنر قدسی پیچیده در باورهای جادویی و مذهبی اقوامی بدوی بوده است که جهان را در چارچوبی دیگرگونه درک می کردند و در زمانی که انسان خود را مرکز دنیا تلقی کرد شیوه ارائه هنر نیز با این تغییر دید، متغیر شد. نویسنده کتاب حقیقت و هنر دینی در مقدمه کتابش می نویسد: در دوره ما قبل یونان هنر نوعا نحوی معرفت جامع و کلی و در مقامی چون فلسفه در عصر متافیزیک یونانی تلقی می شد. چنانکه شاعران و راویان و کاهنان شاعر مقام خدایگان و قدیسان و انبیاء عام را برای مردم داشتند. ذات هنرتماما یا در عبادت تعین می یافت یا معنی بخش همه شئون حیات انسانی بود. در حقیقت هنر به معنی کهن لفظ چنان جامع است که هگل دین عصر میتولوژی را دین ابداعی و هنری می نامد. در این جهان ، بشر در ساحت خیال سکنی گزیده بود و به وصف عرشیان با زبان اشاره تعلق خاطر داشت. بنابراین هنر سنتی مشرق زمین دیگر وصف محاکات زیبایی محسوسات نبود بلکه معانی و گنج های عرشی و تقرب به مبدا قدسی تلقی می شد. در حقیقت با تعریف افلاطونی – ارسطویی هنر، ساحت ابداعی حیات ادمی از مقام عرشی خود تنزل و به زمین تعلق پیدا می کند.
هنر برای هنر و صرف بیان زیبایی این جهانی بی آنکه ادمی به روح و باطن غیبی عالم محسوس انتقال یابد، غایت نظرگاه یونانی هنر است. نویسنده این کتاب اشاره می کند بشر در جهان کنونی پس از یک سیر چهار صد ساله در مدرنیته ( نفی امر کهن بر اساس موضوعیت نفسانی) و اومانتیه ( بشریت و اصالت فرهنگ این جهانی) به یک بی معنایی جنون آمیزی رسیده که هر ه بیشتر تامل می کند، کارش از غرایز و احساسات بازی فراتر نیم رود. از اینجا اغلب به فرم و صورت پناه می برند. چه صورت و فرم قدیم و چه فرم جدید. اشتغال به الفاظ و الحان در شعر و موسیقی نیز همین فرم پرستی متعارف است که به اسپاسمانتالیسم تعبیر می شود . چنین است که برخی هنر را جز فرم ندانسته اند. البته لازم به ذکر است چنین نتیجه گیری ها و پزوهش هایی باید در مقایسه با سایر پژوهش ها خوانده و مطالعه شود تا خواننده بتواند دید جامع تری از موضوع بیابد و احیانا به غلط و کج فهمی دچار نگردد.
کتاب حقیقت و هنر دینی از این دیدگاه ، به بررسی مبانی نظری هنر، شعر، ادبیات و هنرهای تجسمی دینی می پردازد. این کتاب شامل دو فصل است که عبارتند از: مبانی نظری هنر، شعر و آثار تجسمی و مبانی نظری فرهنگ و ادبیات ایرانی.
« قبل از انقلاب نظام رسمی سیاسی گهگاه کوشید با هنرمندانی که هنوز لمحه ای از آن لطیفه غیبی از قعر سنت به عصر تجدد و مدرنیسم وارد شده بودند، نسبتی حضوری پیدا کند. هنرمندان سنتی را می ستود. برخی نویسندگان از جمله سید حسین نصر و شایگان به تبع استادانی چون کربن و بورکهارت در برخی نوشته های خویش از هنرهای سنتی با عظمت یاد کنند،و کوشیدند نسبت آن ها را با صور معلقه مثالی شیخ اشراق شهاب الدین سهروردی و اعیان ثابته ابن عربی بیابند...»[2]
پی نوشت:
[1] صفحه 25 و 26 کتاب
[2] صفحه 27 کتاب
درمان کودک از طریق قصه
درمان کودک از طریق قصه
قصه گویی. دکتر آرتور روشن.مترجمان: بهزاد یزدانی و مژگان عمادی. انتشارات جوانه رشد. چاپ اول. تهران.1391. 2000 نسخه.216 صفحه .5500 تومان.
«بچه ها مانند بزرگسالان متکی بر حواس پنجگانه خود هستند تا جهان پیرامون خویش را تجربه کنند.
نوزاد به شدت به حس های چشایی، بویایی، شنوایی و لامسه متکی است و در ابتدای حیات، از سیستم حس بینایی خود چندان استفاده نمی کند، چرا که بینایی بعدها تکامل می یابد. بچه ها در طی رشد شروع به تجسم و توصر چیزها در ذهن خود می کنند...»[1]
دنیای ما مملو از روایات و قصه ها و افسانه های گوناگون است. کودکان ما با قصه های گوناگون از فرهنگ های گوناگون رشد می کنند و بالنده می شوند. اما قصه های کودکان نه تنها کاربرد سرگرم کننده دارد که کاربردی آموزشی را هم در پی می آورد. در کتابی که پیش رو دارید به جنبه دیگری از از کاربرد های قصه می پردازد و آن کمک به کودکان برای فائق شدن با مشکلاتی است که بر سر راه زندگی خود احساس می کنند. نویسنده در مقدمه کتابش می نویسد: داستان پردازی و قصه گویی از دیر باز با انسان همراه بوده است. شنونده قصه پا به پای دنبال کردن ماجرا، مفاهیم نهفته در داستان را نیز در می یابد. همین امر می تواند به قصه گو کمک کند تا مفهوم مورد نظر خود را با هدفی آموزشی و درمانی، به شنوده اش منتقل کند.
چگونه می توان به کودکانی که از تاریکی می ترسند کمک کرد تا بر ترس خود غلبه کنند؟ یا با چه روشی می توان آنها را ترغیب کرد که درستکار باشند؟ به چه شیوه ای می توان کودکانی با مسئولیت بار آورد؟ چگونه می توان از دست رفتن یکی از نزدیکان را به کودکان شرح داد؟
در کتاب قصه گویی با هنر قصه گویی و خلق داستان برای مقابله با دغدغه ها و مشکلات خاص کودکان آشنا می شوید و پاسخی روشن تر برای سوالات بالا پیدا می کنید.
نویسنده در این کتاب چیستی تمثیل و چگونگی استفاده از آن را در درمان شرح می دهد و روشن می کند که تمثیل در سطح خودآگاه و ناخودآگاه چگونه عمل می کند. علاوه بر این شیوه خلق عملی داستان، اجزای سازنده و نحوه تعریف کردن آن به تفصیل توصیف شده است.
آرتور روشن نویسنده کتاب روان درمانگر مجربی است که این شیوه را علاوه بر تربیت فرزندان خود، در کار با کودکانی که مشکلات مختلفی داشته اند به کار برده است. نویسنده این کتاب از پدر و مادری ایرانی زاده شده و با قصه های شرقی آشنایی کامل دارد و به همین جهت در این کتاب با قصه هایی از متون قدیمی و متعلق به فرهنگ مشرق زمین نیز آشنا می شوید.
این کتاب علاوه بر پیشگفتار، مقدمه و دیباچه، حاوی هشت فصل است که عبارتند از: تربیت کودک، جوهر استعاره، هنر قصه گویی، استعاره های فعال، سوالات متداول در مورد قصه گویی، داستان هایی برای کمک به حل مشکلات معمول، داستان هایی برای بهبود ارتباط کودکان و داستان هایی برای تشویق رشد درونی کودکان.
نتیجه و منابع و همچنین فهرست داستان ها در پایان کتاب ضمیمه شده است.
«افسانه به کودک می آموزد که شخص باید متحمل رنج و خطر شود تا به هویت شخصی دست یابد. کودک همچنین می آموزد که علی رغم دلهره های یک سفر طولانی، پایان خوشی در انتظار اوست.»[2]
پی نوشت:
[1] صفحه 65 کتاب
[2] صفحه 56 کتاب
مکتب های ادبی
مکتبهای ادبی
آشنایی با مکتب های ادبی. دکتر منصور ثروت. تهران. 1390. انتشارات سخن. چاپ سوم.2200 نسخه. 400 صفحه.9500 تومان.
«این تنها گرفتاری صنعت و ماشین و یا مشکلات شهر نیست که رمانتیسم را به منتقد خود تبدیل می کند، بلکه پشت کردن انقلاب فرانسه پس از پیروزی نسبت به شعارها و اهدافی که در آغاز داشت نیز در انتقادات مکتب رمانتیسم موثر بوده است»[1]
سبک ها شیوه های ادبی همچون کلاسیسیم و سورئالیسم، همیشه به صورت پنهان یا آشکار وجود داشته است اما هنوز نمی توان برای سبک یا شیوه ادبی تعریف جامعی ارائه داد. به قول مرحوم رضا سید حسینی در کتاب مکتب های ادبی، سبک یا شیوه های ادبی یا هنری گوناگون، اختراع یک یا چند تن از برگزیدگان و نوابغ نیست که ناگهان ظهور فلان مکتب را با بیانیه ای اعلام کنند. یا بنابر علل اجتماعی و اقتصادی یک سبک یا مکتب معین بر دیگر شیوه های ادبی و هنری تسلط بیشتری یافته است. بنابر این معلوم می شود مشکل تعریف مکتب دست کمی از مشکل تعریف سبک ندارد. دکتر شمیسا نیز سبک را در تحت سه عنوان کلی طبقه بندی می کند. در دایره المعارف های غربی نیز به جز توضیحی درباره تحصیل و تاریخچه مفصل سبک ها تعریف دیگری از سبک نیامده است. درفرهنگ آکسفورد نیز مکتب را چنین تعریف کرده است: گورهی از نویسندگان، هنرمندان و غیره که در اصول، دیدگاهها و روشها با یکدیگر سهیم اند. در مقدمه کتاب اشاره شده است که باید توجه داشته باشیم که تعیین دقیق مرزهای مکاتب کار ساده ای نیست حتی اگر این مکاتب دارای بیانیه رسمی بوده باشند. همین موضوع را مشکل تر می کند. و آن اینکه ممکن است با مشخصه هایی از یک سبک یا مکتب آشنا شد و سبک دیگر نیز یک یا چند مشخصه سبک اولی را نیز در خود داشته باشد. بنابراین طبقه بندی کردن سبک های مختلف چندان کار آسانی به نظر نمی رسد. با این همه چاره ای جز طبقه بندی کردن نیست. هر چند بسیاری این طبقه بندی ها را درست نمی دانند و خود را مقید به این چارچوب ها نمی کنند. ادبیات و هنر از روح زندگی، از احساسات و خیال آدمی تراوش می کند و دائره وسیع این سرچشمه ها و تنوع آنها به اندازه تک تک هر نویسنده و شاعر و هنرمندی قابل تقسیم است.
کتاب آشنایی با مکتب های ادبی ضمن اشاره به این بحث مهم به سبک ها و نحله های مختلف ادبی و هنری می پردازد. باید گفت پیش از این جامع ترین کتاب در مورد سبک های ادبی کتابی است که مرحوم رضا سید حسینی به تقریر در آورده و کتاب آشنایی با مکتب های ادبی نه تنها بی تاثیر از این کتاب نیست بلکه جا به جا به آن کتاب رجوع کرده است. در این کتاب شما با سبک های مهم ادبی و هنری دنیا به طور ضمنی آنشا می شوید. از کلاسیسیم گرفته تا تا سبک های مدرن تری مثل دادائیسم و سوررئالیسم. البته این کتاب گاهی جلو تر سورئالیسم نمی گذارد و کتاب را در این سبک به اتمام می رساند. این کتاب شامل هفت فصل است که عبارتند از: کلاسیسیم و نئو کلاسیسیم. رمانتیسم. رئالیسم. ناتورالیسم. سمبولیسم. دادائیسم و سوررئالیسم. در هر فصل تاریخچه شکل گیری آن. بستر سیاسی و اجتماعی این سبک ، زمینه های فلسفی آن، ویزگی های سبک و نویسندگان و هنرمندان شاخص آن معرفی می شوند. در پایان کتاب شناختنامه مختصر و کوتاهی درباره هر یک از نویسندگان، هنرمندان و فیلسوفان مورد اشاره کتاب آورده شده است. این کتاب یکی از کتاب های مهم برای دانشجویان رشته های ادبی و هنری است که جزو رفرنس های دانشگاهی نیز محسوب شده و خواندنش به دانشجویان توصیه می شود.
«مالارمه نیز موجودی شگفت و غیر عادی بود. می توان گفت با دنیای خارج از خطه ادبیات هیچگونه رابطه ای نداشت. تمام عمر خود را صرف نوشتن، تصحیح کردن و دوباره نوشتن ده دوازده سونات و بیست و چند تا شعر بلند و کوتاه کرد و مانند رمبو، درمانده و شکنجه دیده جان داد.»[2]
پی نوشت:
[1]صفحه 82 کتاب
[2]صفحه 214 کتاب
هنر اسلامی
هنر اسلامی
هنر اسلامی. دیوید تالبوت رایس. مترجم: ماه ملک بهار. تهران. چاپ پنجم. 1390. انتشارات علمی فرهنگی. 2000 نسخه. 303 صفحه، مصور.6500 تومان.
«با دقتی کافی، باید گفت که مهمترین اثر هنری برجای مانده از این سال ها که به دست ما رسیده و می توان با قاطعیت آن را به بغداد اختصاص داد، شکننده ترین ماده ، یعنی کاغذ است. هم اینک در مجموعه چستر بیتی قرآنی نگاهداری می شود که 1000م /378 ه. در بغداد کتابت و تذهیب شده است. این قرآن با حروف بی نهایت زیبای نسخ نوشته شده که روی بسیاری از صفحات مقابل آنها نقش های تزیینی برای متن و تذهیب، به شکل طرح های مستطیل با شطرنجی مشابه یکدیگر کار شده است. »[1]
با ظهور اسلام، یعنی تاریخ هجرت حضرت محمد(ص) به مدینه در سال 622 میلادی هنر اسلامی نیز آغاز به رشد و شکوفایی کرد. در حدود بیست سال پس از هجرت ، مسلمانان سوریه ومصر را از امپراتوری بیزانس و عراق و ایران را از ساسانیان جدا کردند و دولت بیزانس که وارث سرزمین رومی ها و شکوه و افتخار رومی بود با از دست دادن دو ایالت خود از پای درآمد. همچنین نیروی عظیم ایران که طی چهارصد سال مانع پیشروی رومی ها به سوی سرزمین های شرقی بود، یکسره مقهور سپاه اسلام شد. ظهور اسلام آغاز مرحله ای تازه و مهم از تاریخ شد. اما ایالت های فتح شده بیزانسی و شاهنشاهی ساسانی، هر دو میراث فرهنگی عظیمی بر جای گذاشته بودند که تاثیر آن تا چندین سده بعد در جهان اسلام دوام یافت. این هر دو میراث بنیادی بود و اهمیت آن در ابتدا فقط با اعمال نفوذ تفکر سامی و بعدها تا اندازه ای با نقشی که سبک و شویه غیر تصویری شرق ایفا می کرد، برابری داشت. پذیرفتن خط عربی با هیچ یک از عوامل ویژه نژادی یا سیاسی درون خود برخورد نکرد، مگر با وابستگی های عقیدتی. هنر اسلامی مجموعه ای کامل از نقش مایه ها و یک روش ممتاز معماری توام با عقیده و ایمان بود. هنر اسلامی کاملا مشخص و متمایز از هنر مسیحی است که مشخصه آن گونه گونی است و نه همسانی. آثار هنری مسیحیت در بیزانس، کارولنژیان، رومانسک، گوتیک و رنسانس با یکدیگر تفاوت کلی دارد. ولی در جهان اسلام همسانی زمانی و مکانی بیشتر بود. هنرمندان اسلامی در راهی که هنرمندان رنسانس به جست و جوی کارهای نو و ناشناخته رفتند قدم نگذاشتند، بلکه به الگویی که زمان و سنت برای هنر و ذوق و شایستگی آنان جایز می شمرد وابسته ماندند. به همین دلیل از چشم غربیان هنر اسلامی همانند یکدیگر است. مشکل می توان اشیایی را به مکان خاصی نسبت داد و مشکل تر آن که تارخگذاری کرد. ولی با آشنایی بیشتر با هنر اسلامی می توان متوجه تفاوت های آنها شد. هدف این کتاب نیز همین است.
در این کتاب ابتدا آثار را طبق زمان و سپس بر مبنای سرزمین های جغرافیایی معرفی می کند.
در این کتاب هنر اسلامی در هندوستان حذف شده است. زیرا به عقیده نویسنده هنری که بر مبنای آنچه در حدود 1400 میلادی عرضه شده، خطوط بسیار مشخصی را طی کرده که با آنچه در سرزمین های دیگر اتفاق افتاده تفاوت فراوان دارد. همین طور البسه ، نشان های خانوادگی و خوشنویسی نیز از دایره پژوهش این کتاب خارج شده است. این کتاب به معماری و نقاشی و سفال گری اسلامی می پردازد. و در مورد سایر هنرهای تخصصی اسلامی پژوهشی جداگانه پیشنهاد می دهد.
هنر اسلامی حاوی دوازده فصل است که عبارتند از: هنر اسلامی در نخستین سال های اسلام، دوران عباسی، هنر در ایران تا فتوحات مغول، اسپانیا، مصر و افریقای شمالی تا سده 1200 میلادی، بین النهرین – سده دهم و سیزدهم میلادی، ایران در عصر مغول، سوریه و مصر: سده دوزادهم و سیزدهم میلادی، هنر اسلامی در سالهای بعد: شمال افریقا، اسپانیا و سسیسیل، سلجوقیان روم، ترک های عثمانی، هنر ایرانی: اواخر سده چهارده و اوایل سده پانزده میلادی و اواخر صفویه.
جدول تاریخ ها، کتابنامه ، فهرست تصاویر و تصاویر رنگی نیز به پایان این کتاب پیوست است.
تالبوت رایس خاور شناس و باستان شناس انگلیسی در این اثر زیبا و با وسعت معلومات توانست مجموعه باارزشی از آثار هنر اسلامی گرد آورد. نویسنده سیر تاریخ هنر اسلامی را از نخستین سال های ظهور اسلام تا اواخر دوره صفویه بررسی کرده است. تقسیم منطقه ای و زمانی آثار هنر اسلامی همراه با تصاویر زیبا بر ارزش علمی این کتاب افزوده است.
«دلیل اینکه سده های نخستین اسلامی بین سیر پیشرفت های ایران و سیر ترقیات بین النهرین، سوریه یا مصر تفاوت وجود دارد آن است که ساکنان این منطقه عرب نزاد نبودند و این سرزمین از شمال با خاک توران و از شرق با آسیای میانه، تماس نزدیک داشته، بنابراین در معرض نفوذ و تسلط مناطق نام برده بوده است.»[2]
کودک باستان
کودک باستان
تاریخ ادبیات کودکان ایران، جلد اول: ادبیات شفاهی و دوران باستان. نویسندگان : محمد هادی محمدی- زهره قایینی. تهران. 1390. موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان، شرکت نشر چیستا. چاپ ششم.1000 نسخه. 243 صفحه.12500 تومان.
«کودک ایرانی از دوران شکل گیری مرزهای ایران تا پایان دوره ساسانی، بر اساس فرهنگ یکسان و یکدست، پروزش پیدا کرد. پیش از پیدایش آیین زردشت، زندگی کودک ایرانی چگونه بوده است؟ اسناد اندکی در این باره وجود دارد. در دوره ای که آیین و دین های نخستین بر جامعه پیش ایرانی حاکم بود، زندگی و مرگ کودکان را کاهنان و جادوگران در دست داشتند.»[1]
ادبیات بومی و شفاهی هر قوم و ملتی حکایت ها و افسانه های بسیاری را در دل خود جا داده و آنها را از زمان های کهن سینه به سینه و نقل به نقل به دنیای امروز ما وارد کرده است.
اما متاسفانه به دلایل گوناگون پرداخت و تدوین این ادبیات شفاهی تاکنون همواره به تعویق افتاده تا جایی که آرام آرام این افسانه ها با وارد شدن به جامعه مدرن و صنعتی کم رنگ و از زبان ها حذف شد ودر ثبت آن نیز همواره کوتاهی شده است.
اما نویسندگان و پژوهش گرانی بوده اند که جسته گریخته به این مهم پرداخته و برخی از آنها را از خطر نابودی نجات داده اند و یا به نوعی در آثارخود آنها را بازتولید کرده اند. تاریخ ادبیات کودکان ایران یکی از تلاش های بسیار خوب در حفظ ادبیات بومی ایران است. این کتاب پژوهشی فراگیر بر پایه شناخت سیر تاریخی جایگاه کودک در جامعه، دیدگاه های آموزشی و پژوهشی و رشد ادبیات کودکان در ایران است که عموما ادبیات کودکان را از دل متون مکتوب هر دوره بیرون می کشد که همین متون خود در بر گیرنده بخش بزرگی از ادبیات شفاهی ما است.
کشور ما با رشد روز افزون جمعیت جوان نیاز بیشتری برای بالا بردن سطح کیفی و گسترش ادبیات کودک دارد و چه بهتر که این رشد بر بنیادهای ادبیات کهن این مرزو بوم باشد و از ادبیات بومی کودکان ایران بهره ببرد. در این پژوهش شما می توانید اشعار، قصه ها و افسانه ها و اسطوره های مربوط به ادبیات کودکان سراسر کشور را بخوانید. این اشعار شامل لایی ها و ضرب المثل ها، ترانه ها و معماهایی می شود که هر قوم برای رشد و یا سرگرم کردن کودکان خود بکار می برده اند. همچنین بسیاری از این آثار به لهجه همان منطقه و قوم نوشته شده است. علاوه بر آن در این کتاب پیوند بین ادبیات شفاهی و ادبیات رسمی کودکان نیز مورد پژوهش قرار گرفته است. همچنین نگاه هر دوره به کودک از دل متون به دست آمده و یا اشعار و ترانه ها مورد بررسی قرار گرفته است. طرح تاریخ ادبیات کودکان ایران به گونه ای ترسیم شده که ابتدا تاریخ عمومی ایران و جایگاه فرهنگی آن تحلیل می شود و در ادامه تحلیل وضعیت کودک ایرانی در آن دوره تاریخی مورد بررسی قرار می گیرد. سپس دیدگاه های پرورشی و آموزشی پرورش کودک ارزیابی می شود.
در ادامه به موضوع ادبیات کودکان رسیده، به طبقه بندی تکوینی- ساختاری آن می پردازد و ضمن پیدا کردن جایگاه تاریخی یک اثر، گونه آن را نیز مشخص می کند. پژوهشگران این کتاب در مقدمه اشاره کرده اند که پیدا کردن اسناد و متون ادبیات کودک بسیار دشوار بوده و این متون به صورت پراکنده در اختیارشان قرار گرفته است. در نهایت ادبیات کودکان را گنجینه ای بسیار مهم و سرشار یافته اند که ده ها تبار ایرانی هر کدام از بخشی از ان پاسداری می کنند.
بخش نخست این کتاب از دوره باستان آغاز شده و تا انقلاب اسلامی را در بر می گیرد. و در بخش دوم به دوره بعد از انقلاب 57 اختصاص دارد. این کتاب شامل ده جلد است و تا سال 1357 را پوشش می دهد. گروه پژوهشگران این کتاب پیش طرح آن را در سال 1375 به تصویب رساندند و نگارش آن در سال 1376آغاز شده است.
تاریخ ادبیات کودکان ایران، پژوهشی فراگیر است، زیرا نه تنها از آغاز تاریخ شفاهی و باستان، مسیر شکل‌گیری ادبیات کودکان را پی‌گرفته است، بلکه ادبیات کودکان قوم‌ها و دین‌های گوناگون ایران را از ادبیات آذری، کردی و... تا ادبیات آسوری، ارمنی، کلیمی و... مورد بررسی و ارزیابی قرار داده است. این کتاب توسط موسسه پژوهشی تاریخ ادبیت کودکان تهیه و تدوین شده است.
جلد یک این کتاب به قلم محمد هادی محمدی و زهره قائینی است و شامل سه بخش است که عبارتند از: ادبیات شفاهی کودکان، ادبیات کودکان در دوران باستان و تصویرگری کتاب در دوران باستان.
در ابتدای کتاب نیز می توانید با دیگر نویسندگان و همکاران این کار پژوهشی ارزشمند آشنا شوید.
«گونه ئیگری از ادبیات رسمی و نوشتاری کودکان در دوره پیش از اسلام ادبیات اندرزی و اموزشی است. اندرزنامه ها، دستورهای اخلاقی و یا به زبان دیگر راهنمای اخلاق بوده اند که برای پرورش کودک به کار می رفتند و به همین سبب از نخستین متونی بودند کخ به نوشتار در آمدند.»[2]
پی نوشت:
[1] صفحه 116 کتاب
[2] صفحه 172