حقیقیت و هنر دینی

حقیقت و هنر دینی

---

«آشنایی با آرای متفکران درباره » پژوهشی پنج جلدی است که در این کتاب جلد سوم و چهارم آن در کنار هم گرد آمده و منتشر شده است. این کتاب به بررسی هنر اسلامی و مقایسه آن با هنر مسیحیت می پردازد و ارا متفکران اسلامی و مسیحی را درباره هنر بیان می کند.     

---

حقیقت و هنر دینی. محمد مدد پور. تهران. چاپ دوم. 1390. انتشارات سوره مهر. 2500 نسخه. 384 صفحه.5000 تومان.

«حقیقت آن است که اساسا هنرهای سنتی، دیگر وجود حاضر ندارند و آن حقیقتی که این هنرها را به زمین عطا می کرد، نهان و مستور شده است. تشرف هنرمند به ساحت قدس دیگر فرو بسته و هنرمند در محاق نیست انگاری سکنی گزدیه است. مگر آناتی که وجودش نورانی شده و توان تشرف پیدا می کند و مسجد و معبدی و مهر و تسبیحی و منبری و نقشی مثالی ابداع می کند. اما این نورانیت در برابر ظلمت فراگیر جهانی مانند کورسویی می ماند از فاصله بسیار بعید چنانکه نور فانوس های افق دور دریاهای طوفانی و سواحل مه گرفته می نمایند. »[1]

در جهان کنونی هنوز تعریف جامعی برای هنر ارائه نشده است. همچنین پژوهشگران زیادی تلاش کرده اند معنایی برای هنر بیابند و دلایل روی آوری انسان به هنر را بررسی کنند و از همه این پژوهش ها تنها چیزی که به دست داده شده بررسی گونه های مختلف هنر و شیوه های متفاوت ارائه آن در دوره های مختلف بوده است. آنچه مسلم است هنر بر حسب نوع اندیشه آدمی درباره پدیدارهای اطراف خود و جهان پیرامونی تغییر می کند. هنر قدسی پیچیده در باورهای جادویی و مذهبی اقوامی بدوی بوده است که جهان را در چارچوبی دیگرگونه درک می کردند و در زمانی که انسان خود را مرکز دنیا تلقی کرد شیوه ارائه هنر نیز با این تغییر دید، متغیر شد. نویسنده کتاب حقیقت و هنر دینی در مقدمه کتابش می نویسد: در دوره ما قبل یونان هنر نوعا نحوی معرفت جامع و کلی و در مقامی چون فلسفه در عصر متافیزیک یونانی تلقی می شد. چنانکه شاعران و راویان و کاهنان شاعر مقام خدایگان و قدیسان و انبیاء عام را برای مردم داشتند. ذات هنرتماما یا در عبادت تعین می یافت یا معنی بخش همه شئون حیات انسانی بود. در حقیقت هنر به معنی کهن لفظ چنان جامع است که هگل دین عصر میتولوژی را دین ابداعی و هنری می نامد. در این جهان ، بشر در ساحت خیال سکنی گزیده بود و به وصف عرشیان با زبان اشاره تعلق خاطر داشت. بنابراین هنر سنتی مشرق زمین دیگر وصف محاکات زیبایی محسوسات نبود بلکه معانی و گنج های عرشی و تقرب به مبدا قدسی تلقی می شد. در حقیقت با تعریف افلاطونی – ارسطویی هنر، ساحت ابداعی حیات ادمی از مقام عرشی خود تنزل و به زمین تعلق پیدا می کند.

کتاب حقیقت و هنر دینی از این دیدگاه ، به بررسی مبانی نظری هنر، شعر، ادبیات و هنرهای تجسمی دینی می پردازد. این کتاب شامل دو فصل است که عبارتند از: مبانی نظری هنر، شعر و آثار تجسمی و مبانی نظری فرهنگ و ادبیات ایرانی

هنر برای هنر و صرف بیان زیبایی این جهانی بی آنکه ادمی به روح و باطن غیبی عالم محسوس انتقال یابد، غایت نظرگاه یونانی هنر است. نویسنده این کتاب اشاره می کند بشر در جهان کنونی پس از یک سیر چهار صد ساله در مدرنیته ( نفی امر کهن بر اساس موضوعیت نفسانی) و اومانتیه ( بشریت و اصالت فرهنگ این جهانی) به یک بی معنایی جنون آمیزی رسیده که هر ه بیشتر تامل می کند، کارش از غرایز و احساسات بازی فراتر نیم رود. از اینجا اغلب به فرم و صورت پناه می برند. چه صورت و فرم قدیم و چه فرم جدید. اشتغال به الفاظ و الحان در شعر و موسیقی نیز همین فرم پرستی متعارف است که به اسپاسمانتالیسم تعبیر می شود . چنین است که برخی هنر را جز فرم ندانسته اند. البته لازم به ذکر است چنین نتیجه گیری ها و پزوهش هایی باید در مقایسه با سایر پژوهش ها خوانده و مطالعه شود تا خواننده بتواند دید جامع تری از موضوع بیابد و احیانا به غلط و کج فهمی دچار نگردد.   

کتاب حقیقت و هنر دینی از این دیدگاه ، به بررسی مبانی نظری هنر، شعر، ادبیات و هنرهای تجسمی دینی می پردازد.  این کتاب شامل دو فصل است که عبارتند از: مبانی نظری هنر، شعر و آثار تجسمی و مبانی نظری فرهنگ و ادبیات ایرانی.

« قبل از انقلاب نظام رسمی سیاسی گهگاه کوشید با هنرمندانی که هنوز لمحه ای از آن لطیفه غیبی از قعر سنت به عصر تجدد و مدرنیسم وارد شده بودند، نسبتی حضوری پیدا کند. هنرمندان سنتی را می ستود. برخی نویسندگان از جمله سید حسین نصر و شایگان به تبع استادانی چون کربن و بورکهارت در برخی نوشته های خویش از هنرهای سنتی با عظمت یاد کنند،و کوشیدند نسبت آن ها را با صور معلقه مثالی شیخ اشراق شهاب الدین سهروردی و اعیان ثابته ابن عربی بیابند...»[2]    

پی نوشت:

[1] صفحه 25 و 26 کتاب

[2] صفحه 27 کتاب