تنها یک
از سری «ایران این روزها»
تنها یک. محمد یعقوبی. تهران: انتشارات افراز. 1389. 1100 نسخه. 200 صفحه. 5000 تومان.
محمد یعقوبی کارش را بلد است؛ اگر نگوییم به کمال ولی می‌توان گفت که با سرعتی قابل قبول در مسیری که از آنِ او ست، به پیش می‌رود. او در 22 سالگی اولین نمایشنامه‌ی خود را می‌نویسد و تا همین حالا از حرکت نایستاده است. دانش‌آموخته‌ی حقوق است، و آن‌چه را که در زمینه‌ی نمایش و نوشتن نمایشنامه لازم داشته است، در حواشی دانشگاه فرا گرفته است، به‌طور مثال در سال 1371، برای فن بازیگری به سراغ مهین اسکویی رفته است.
اولین کتابی که از او در دست گرفتم، در آن زمان از خواندنش لذت بردم، منطق روایی را پسندیدم و شگرد کار کشیدن از دیالوگ‌ها و استفاده از ساده‌ترین کلمه‌ها برای القای معنا کاملا مشهود بود. از همان زمان نام یعقوبی را به‌خاطر سپردم، اگرچه او سال‌ها پیش فعالیت حرفه‌ای خود را آغاز کرده بود، ولی با وجود این‌که در حوزه‌ی داستان خوب عمل کرد، این حوزه، جولانگاه همیشگی او نبود.
تنها یک شماره‌ی پنج از سری کتاب‌های «ایران این روزها» ست که توسط انتشارات افراز روانه‌ی بازار شده است. کتاب دربرگیرنده‌ی دو نمایشنامه از محمد یعقوبی به نام‌های «یک دقیقه سکوت» و «تنها راه ممکن» است که هر دوی آن‌ها پیش از چاپ کتاب به روی صحنه رفته‌اند و پس از تمام‌شدن هر نمایشنامه، ضمن توضیح کوتاهی درباره‌ی اجرای نمایش و عوامل آن، عکس‌های مربوط به اجرا را نیز می‌بینیم.
هر دو این نمایشنامه‌ها، بازتاب مسائل اجتماعی هستند. «یک دقیقه سکوت» ماجراهای پیش پا افتاده‌ی خانواده‌ای است که باوجود این‌که درگیری زندگی و گرفتاری‌های روزمره‌ی آن است، نگاهی هم به گذشته دارد و مدام به روزها و درگیری‌های انقلاب پنجاه و هفت و جنگ و شهیدان. فلاش‌بک می‌زند و اعضای این خانواده را دچار چالش می‌کند.
تقابل انسان‌ها و جدال نقش‌پذیری در آن‌ها، در کارهای محمد یعقوبی مشهود است. ظرافت پردازش دیالوگ‌ها و همین‌طور حاشیه‌های ساده، ولی با اهمیت زندگی، در کارهای او بازنماینده می‌شوند، و امید این را می‌دهند که با یک نویسنده‌ی صاحب‌سبک مواجه هستیم.
در «تنها راه ممکن» موضوع مورد بحث، ضرورت خوبی‌کردن و برقراری عدالت در دنیا ست. در جایی از نمایشنامه چنین گفته می‌شود: «تنها راه ممکن برای به وجود آمدن دنیای عادلانه خوبی کردنه»
تقابل انسان‌ها و جدال نقش‌پذیری در آن‌ها، در کارهای محمد یعقوبی مشهود است. ظرافت پردازش دیالوگ‌ها و همین‌طور حاشیه‌های ساده، ولی با اهمیت زندگی، در کارهای او بازنماینده می‌شوند، و امید این را می‌دهند که با یک نویسنده‌ی صاحب‌سبک مواجه هستیم.
او را می‌توانیم یک نویسنده‌ی بومی خطاب کنیم، همان نویسنده‌ای که اگرچه با تکیه بر خواستگاه‌های جهان‌شمول می‌نویسد، ولی دغدغه‌ی او و موتیف‌های مورد توجه او به‌طور مشخص، برای همین‌جا و همین زمان آمده‌اند تا بمانند. از «زمستان 66» تا «یک دقیقه سکوت» که در همین کتاب آمده است، از «گل‌های شمعدانی» تا «نوشتن در تاریکی» خواننده و بیننده در مرحله‌ی بعد، با چیزی مواجه است که بومی‌بودن او به درک بیشتر او از کار کمک می‌کند. این موضوع به این معنی نیست که یعقوبی گرفتار مسائل خاصی است و نمی‌تواند دغدغه‌های همه‌گیر را بشناسد و منعکس کند، بلکه یعقوبی آن‌چه را که بهتر می‌شناسد و حس کرده است را به ما نشان می‌دهد.
یک دقیقه ی عمر
یک دقیقه‌ی عمر
و خبر این حادثه در اتفاق بود 1
یک دقیقه‌ی عمر. فرهاد کریمی. مشهد: انتشارات بوتیمار. چاپ اول. 1389. 1000 نسخه. 56 صفحه. 1500 تومان.
«سلام
حالم از حال رفته. دیشب حوالی ساعت 10 خودم را به کوچه‌های تو زدم. خواستم داد بزنم زیر گریه از دست تو.
گفتند از این کوچه‌ها رفته‌ای و دیگر بر نمی‌گردی.
راستش فکر نمی‌کردم کار به این جاها بکشد، چاره‌ای نیست من هم می‌روم و دیگر بر نمی‌گردم تو هم برنگرد.»2
سطرهای بالا در پشت جلد کتاب آمده‌اند، نمونه‌ای از آن‌چه در صفحه‌های داخل کتاب با آن مواجه خواهیم شد.
شروع به ورق زدن کتاب کردم، به این نتیجه رسیدم که اگر کتاب ضرورت چاپ شدن داشت، بهتر بود شاعر چند صفحه‌ای را رد می‌کرد و چند تا شعر را هم قلم می‌گرفت. شاعرها که به شعرهایشان می‌رسند، انگار پاره‌ی جان است، از یک سطر هم کوتاه نمی‌آیند. من این را درک نمی‌کنم اگرچه محترم می‌دانم، این را هم درک نمی کنم که چرا با روند شعری و کلیت زیست شاعرانه‌یمان، به‌طور خاص با دفترهای شعری‌مان مثل پاره‌ی تن رفتار نمی‌کنیم.
سماجت من در خواندن این مجموعه جواب داد و من شعرهای خوبی را از فرهاد کریمی خواندم، البته بعد از این‌که چندین صفحه را ورق زدم تا به میانه‌های کتاب رسیدم. مثلا می‌توانم به شعر «چیزها» در صفحه‌ی 23 اشاره کنم:
«...
حالا همچنان
و لابد همین جایی فقط با کمی فاصله
بلند از دور برایت می‌خوانم:
قبل از هر چیز
...»
راستش فکر نمی‌کردم کار به این جاها بکشد، چاره‌ای نیست من هم می‌روم و دیگر بر نمی‌گردم تو هم برنگرد.
یا مثلا شعر «تو برای تو» در صفحه‌ی 36، اگرچه پرداختی مسبوق به سابقه دارد، ولی سیالیت حسی شاعر در شعر نمود می‌یابد و شعر را دلچسب می‌کند.
تاکنون از فرهاد کریمی دو مجموعه‌ی شعر به نام‌های «دست خالی» به سال 1383 و همین مجموعه‌ی پیش رو یعنی «یک دقیقه‌ی عصر» به سال 1389 به علاقه‌مندان شعر ارائه شده است. البته این شاعر علاوه‌بر این دو مجموعه، «برای روزهای مبادا» را هم دارد که یک مجموعه‌ی گروهی ست و در سال 1388 به چاپ رسیده است. تازه‌ترین کتاب فرهاد کریمی اما در حوزه‌ی دیگری ست؛ مجموعه‌داستان او «من تو او» نام دارد که در همین سال جاری در دست‌رس داستان‌دوستان قرار گرفته است.
در صفحه‌ی انتهایی کتاب، با لیستی از کتاب‌های در حال انتشار فرهاد کریمی روبهرو هستیم که تعداد آن‌ها به شش مجلد می‌رسد. ضمن تبریک به فرهاد کریمی به‌خاطر استمرار در کار حرفه‌ای، مساله‌ای که مطرح است این است که هر کتاب غیر از پیمودن پروسه‌ی چاپ و نشر، باید در سیر زیست خود، مرحله‌های دیگری را هم تجربه کند، مرحله‌هایی چون پخش، معرفی، نقد و... پرسش این‌جا ست که هر کدام از کتاب‌های این لیست انتهایی، چطور می‌توانند سیر ضروری و طبیعی زیست خود را طی کنند تا به جایگاه شایسته‌ی خود برسند. باید توجه داشت که کتاب شدن، همان مجلد شدن نیست. به شخصه امیدوارم این مسیر به سلامت طی شود و فرهاد کریمی راهی را که رفته است، به مقصد رساند، ولی توجه به این مساله می‌تواند در روند حرفه‌ای کار شاعر پیشرفت ایجاد کند.
پی نوشت ها:
1-صفحه 42
2-پشت جلد
سکانس ها چگونه کار می کنند
سکانس‌ها چگونه کار می‌کنند؟
فیلمنامه‌نویسی: روش سکانس‌بندی: ساختار پنهان فیلمنامه‌های موفق. پل جوزف گالینو. کیکاووس زیاری. تهران: انتشارات افراز. 1390. 1100 نسخه. 296 صفحه. 7500 تومان.
«همه‌چیز با یک ایده شروع می‌شود... بعد از آن وحشت و ترس از کاغذ سفید و دست‌نخورده از راه می‌رسد. اگر فیلمنامه‌نویسی تازه‌کار هستید، از خودتان می‌پرسید: «چطور این 120 صفحه را سیاه کنم؟» و اگر فیلمنامه‌نویسی حرفه‌ای باشید، خواهید پرسید: «چطور می‌خواهم محتویات قصه‌ام را در دل همین 120 صفحه بگنجانم؟» و بدون توجه به این‌که تازه‌کار هستید یا حرفه‌ای، از خودتان می‌پرسید: «چطور می‌توانم یک فیلمنامه‌ی خوب بنویسم؟»
این نوشته را می‌توانید در پشت جلد کتاب ببینید که ناشر برای توضیح آن‌چه در کتاب با آن مواجه خواهید شد، آن را از متن کتاب انتخاب کرده است.
این تنها کتابی نیست که انتشارات افراز در این حیطه کار کرده است؛ و به‌نظر می‌رسد این روند، باز هم ادامه خواهد داشت. با توجه به فهرست کتاب‌هایی که این نشر در حوزه‌ی ادبیات نمایشی و همین‌طور تئوری فیلم و نمایش، به چاپ رسانده است و یا در نوبت چاپ دارد، امید آن می‌رود که شاهد مجموعه‌ی خوبی از کتاب‌های این حوزه باشیم.
پیش از این، از همین نشر کتاب‌هایی چون «از فیلمنامه تا فیلم» به قلم لیندا سیگر، «فرهنگ واژگان سینمایی» به کوشش علی‌رضا احمدزاده و «نوشتن برای تئاتر» اثر جانت نِیپ‌ریس عرضه شده است. اگر به این حوزه علاقه‌مند هستید، می‌توانید با مراجعه به پایگاه اینترنتی این نشر، لیست مفصلی از کتاب‌های حوزه‌ی سینما و تئاتر را بیابید.
در این کتاب، بعد از مقدمهی مترجم، یادداشت مؤلف و مقدمهی کتاب، در فصل نخست به معرفی سکانس پرداخته می‌شود و نویسنده سعی می‌کند ضرورت شناخت و پرداخت سکانس را برای خواننده تبیین کند. در فصل‌های بعدی، فیلمنامه‌های یازده فیلم سینمایی خوش‌ساخت بررسی شده است که در متن ترجمه، تنها نه فیلمنامه به چشم می‌خورد. مترجم دلیل حذف دو فیلمنامه‌ی دیگر را طولانی‌شدن کتاب ذکر کرده است.
این فیلمنامه‌ها روی میز تشریح گالینو، کالبدشکافی و تحلیل می‌شوند و به‌این‌ترتیب، خواننده به شیوه‌ای جذاب، با توجه به تشریح سکانس‌بندی هر کدام از فیلم‌ها، با سکانس‌بندی و اهمیت آن آشنا می‌شود و نویسنده هم در خلال بحث سکانس‌بندی هر فیلم، نکته‌های مورد نظر خود در این زمینه را هم می‌گنجاند.
او چنین می‌گوید:
«سکانس‌ها کمک می‌کنند تا مشکلات اصلی در تمام مرحله‌ی دراماتیک حل شوند: این واقعیتی است که درام نوعی ابداع و تمهید است، اما نباید به گونه‌ای رفتار کند که شبیه یک ابداع یا تمهید به نظر برسد.»
ساختار پنهان فیلمنامه‌های موفق - پل جوزف گالینو – ص 39
متن کتاب روان است. به نظر می‌رسد این روانی هم متعلق به نثر نویسنده است و هم در پی کوشش مترجم به دست آمده است. نویسنده بهتان اطمینان می‌دهد که قدم‌به‌قدم با شما کار را دنبال خواهد کرد. او جای هیچ نگرانی‌ای برای خواننده نمی‌گذارد، به جز یک چیز:
«درحالی‌که این کتاب‌ها بینش و درک کلی از مسأله ارایه می‌دهند، بسیاری از نویسندگان الهام‌گیر به‌شکلی قابل تفکیک و غلط فکر می‌کنند، اصلی‌ترین و مقدماتی‌ترین وظیفه‌ی نویسندگان، در دنباله‌روی از نظریات تئوریک یا توصیه‌های قدیمی است و اگر این کار را انجام ندهند، حتماً شکست خواهند خورد.»
ساختار پنهان فیلمنامه‌های موفق - پل جوزف گالینو - صفحه‌ی 25
http://www.afrazbook.com/smoghanloo@gmail.com
چشم ت را در بیار
چشم‌ت را در بیار
بونوئلی‌ها. لوئیس بونوئل. نوشته‌های سوررئالیستی. تهران: نشر چشمه. چاپ دوم: 1390. 1500 نسخه. 92 صفحه. 2200 تومان.
«هر سال، دو ماه اول آوریل، سه ماهی قرمز، سه ماهی ژاپنی روی چهره‌ی شیرین لوسیل با پیچ‌وتابی خاموش بالا و پایین می‌رفتند. آن‌زمان پیشانی باشکوه او، بی‌هیچ نشانی از ابرها یا ستاره‌های دنباله‌دار و نافرمان، رد سه موج آرام را بر خود داشت.
روزی خوش، در آغاز بهار، یکی از ماهی‌ها ناپدید شد. ماهی‌یی که لوسی «بافنده‌ی رویاها» می‌نامیدش.
و وقتی پاییز از راه رسید، دومین ماهی ژاپنی هم ناپدید شد، آن یکی که ما – دوستان لوسیل – با لبخندی مؤدبانه «قله‌ی امواج» می‌نامیدیمش.
و در بهاری که از پس آن آمد، پیشانی لوسی هم به حال پیشین برگشت، چراکه سومین ماهی، «کوک خاموش آرزوها»، هم دیگر آن‌جا... نبود.»
بونوئلی‌ها - لوئیس بونوئل – ص 39
بونوئلی‌ها که در سال 1385 برای اولین‌بار به چاپ رسید، در بهار همین امسال، با طرح جلدی متفاوت از چاپ نخست خود وارد کتابفروشی‌ها شد.
شیوا مقانلو ترجمه را با «زندگی شهری» اثر دونالد بارتلمی در سال 1382 آغاز کرد و به‌عنوان نویسنده، اول بار با مجموعه‌داستانی به نام «کتاب هول» در سال 1383، با همکاری ناشر بونوئلی‌ها به دنیای ادبیات پا گذاشت. او در بین دو نوبت چاپ کتاب خود بی‌کار ننشسته است، کارنامه‌ی او که شامل دو مجموعه‌داستان تالیفی و ترجمه‌هایی بیشتر در حوزه‌ی سینما است، جهت‌گیری فعالیت او را نشان می‌دهد.
نام لوئیس بونوئل همواره در ذهن‌ها قرین سوررئالیسم بوده است، اگرچه سوررئالیسم بر استقلال شخصیت هنری او سایه نینداخته است. فعالیت سینمایی او با «سگ آندولسی» در سال 1929 پا گرفت و تا سال 1977، کارنامه‌ی قابل قبولی را ثبت کرد که میان ساخته های او می‌توان به «فراموش شدگان» (1950)، «بلندی های بادگیر» (1953)، «نازارین» (1958) و «ویردیانا» (1961) اشاره کرد.
پیش از آن‌که به‌سراغ گزین‌گویه‌های بونوئل برویم، در ابتدای کتاب مقدمهی مترجم و سپس مقدمه‌ای از ژان کلود کریر به چشم می‌خورد.
کریر، بونوئل را فیلمسازی می‌داند که به‌سراغ کلمه‌ها هم آمده است. او در جایی از مقدمهی خود می‌نویسد:
«به‌نظر می‌رسد که بونوئل جهان را، همان‌گونه که از میان عدسی، از میان کلمات تماشا می‌کرد.»
کریر سعی می‌کند با کلمه‌های توصیف‌گرش دیدی نسبی به ما بدهد: «همه‌چیز درباره‌ی بونوئل این‌جا حاضر است، یا تقریباً این‌جا حاضر است: طنز سیاه او، علاقه‌ی تکان‌دهنده‌اش نسبت به تناقض و تمایل پنهانش به ملودرام.»
کریر سعی می‌کند با کلمه‌های توصیف‌گرش دیدی نسبی به ما بدهد:
«همه‌چیز درباره‌ی بونوئل این‌جا حاضر است، یا تقریباً این‌جا حاضر است: طنز سیاه او، علاقه‌ی تکان‌دهنده‌اش نسبت به تناقض و تمایل پنهانش به ملودرام.»
بعد از دو مقدمهی مختصر، به‌سراغ متن اصلی کتاب می‌رویم که در دو بخش «نوشتار سوررئالیستی» و «سگ آندولسی» تنظیم شده است.
کتاب‌هایی این‌چنین را می‌توان در دست گرفت و هر تکه را آرام‌آرام مزه کرد و توی ذهن چرخاند، ولی همیشه باید مراقب بود تا این پراکندگی و شتاب‌ناکی هراس‌آور که مشخصه‌ی این ژانر است، همه‌جا در پی‌ات نیاید؛ حتی اگر یک متن سوررئالیستی با چنین ویژگی‌‌هایی باشد، آن هم وقتی یک چشم مثل دوربین همه‌جا سرک کشیده است. باید مراقب بود تا تسخیر نشوی.
«چه حسرتی، چه میلی به آب‌های کن‌فیکون
آب‌های مبدل به نیکل
مبدل به آوای عالم‌گیر یک تراژدی ممکن،
آیا آن هنگام که مرگ وارد پاهامان شود
پرندگانِ دهان‌های جفت‌شده بر همِ ما هم متولد خواهند شد؟»
بونوئلی‌ها - لوئیس بونوئل – ص 88
کهنه رباط
"کهنه رباط" تقی زاده
ژیلا تقی‌زاده حدود 80 صفحه، از درد و از درمان گفته است، قصه‌ی دردهایی که روایت اولینِ آن، با مرگ فرزند مهشید، در سه سال پیش رقم می‌خورد و درمان خود-تجویزِ شخصیت‌ها در سرتاسر کتاب، فراموشی ست، ولی درد از در عقب که همان خواب است، راه بر شما می‌بندد و به هیئتی دیگر، قدم‌به‌قدم و سایه‌به‌سایه، شما را به خویش می‌خواند تا به یاد بیاورید.
"همان پرنده‌ای که با وقار خیره شده بود به مهشید و قرار بود به‌زودی پرواز کند[1]."
معرفی کهنه رباط ژیلا تقی زاده
کهنه‌رباط. ژیلا تقی‌زاده. رمان کوتاه. تهران: کتاب‌سرای تندیس. چاپ اول: 1389. 1500 نسخه. 80 صفحه. 1800 تومان.
از ژیلا تقی‌زاده غیر از کهنه رباط، لباس آبی روی بند رخت و چند داستان کوتاه دیگر را نشر نی به سال 1388 منتشر کرده است و هم‌چنین سه کتاب دیگر با نام‌های داستان یاور گرامی پسری که به مدرسه نمی‌رفت ، داستان عینک و جیبی پر از بادام و ماه ، در سال‌هایی دورتر به علاقه‌مندان کتاب عرضه شده‌اند.
چاپ نخست کهنه رباط را کتاب‌سرای تندیس، در سال 1389 وارد بازار کتاب کرده است. ژیلا تقی‌زاده حدود 80 صفحه، از درد و از درمان گفته است، قصه‌ی دردهایی که روایت اولینِ آن، با مرگ فرزند مهشید، در سه سال پیش رقم می‌خورد و درمان خود-تجویزِ شخصیت‌ها در سرتاسر کتاب، فراموشی ست، ولی درد از در عقب که همان خواب است، راه بر شما می‌بندد و به هیئتی دیگر، قدم‌به‌قدم و سایه‌به‌سایه، شما را به خویش می‌خواند تا به یاد بیاورید. به یاد بیاورید و بدانید که گریزی نیست مگر پخش کردن درد در فضا و شریک شدن آن با دیگران در درد-قصه هایشان. درست همان چیزی که مهشید در مسیر آن قرار می‌گیرد.
گاهی کتاب‌هایی را انتخاب می‌کنیم و می‌خوانیم، به ما کمک می‌کند تا ایده‌هایمان به مضمون‌های ذهنی ما مسیر دهند و یاری رسانند.
کهنه رباط دست‌کم می‌تواند به خیال شما بال و پر دهد، خوراک فکری به شما پیشنهاد کند و برشی از زندگی را در برابرتان قرار دهد که اتفاقاً با آن بیگانه نیستید ولی شاید شما هم از درمان خود-تجویز فراموشی استفاده کرده‌اید.
رمان به وضوح بیش‌تری احتیاج دارد، با توجه به سبک کابوس‌گونه‌ی نثر نویسنده، ما باید با حجم قابل‌توجهی ارجاع‌های درون‌متنی روبهرو می‌شدیم تا تصویرهای بریده‌بریده را به هم پیوند بزنند، اما کم‌بود این ارجاع‌ها، خواننده را به خیال‌پردازی می‌کشاند تا جاهای خالی بین تصویرها را پر کند، به همین خاطر است که ای‌کاش رمان حجم بیش‌تری داشت و ای‌کاش نویسنده تصویرهای بیش‌تری می‌گذاشت، تا خواننده احساس سبکی، ناآرامی و پوکی خطوط کابوس‌ها را بهتر درک کند و بپذیرد.
کهنه رباط دست‌کم می‌تواند به خیال شما بال و پر دهد، خوراک فکری به شما پیشنهاد کند و برشی از زندگی را در برابرتان قرار دهد که اتفاقاً با آن بیگانه نیستید ولی شاید شما هم از درمان خود-تجویز فراموشی استفاده کرده‌اید.
ترکیب مستمر دیالوگ و توصیف و تصویر‌سازی‌های ذهنی راوی‌ها که هیچ‌کدام به اکثریت متن دست پیدا نمی‌کنند، و در کنار هم پیش می‌روند، داستان را پر از صدا و تصویر ساخته، اما رنگ کم دارد: تصویرهای کهنه‌رباط سیاه‌و‌سفید جلوی چشم می‌گذرند و مثل یک خواب قدیمی و غمگین، با خواننده پیش می‌روند تا زنی از درونِ راه‌روهای پوسیده‌ی ذهنیت خویش عبور کند و به خودش برگردد و ببیند چه از زندگی‌اش مانده، چه از خودش مانده، چه از خانواده‌اش مانده. کهنه‌رباط کتابی‌ست خواندنی که می‌توانست یکی از بهترین‌ها باشد.
با خواندن کهنه رباط و کتاب‌های دیگری که از یک زاویه‌ی دید ویژه، در یک رده‌بندی قرار می‌گیرند، پرسش‌هایی در ذهن شکل می‌گیرد؛ پرسش‌هایی از این دست که وقتی کتاب‌هایمان از زیر کیبورد ما رد می‌شوند یا از زیر قلم ما عبور می‌کنند، چه مسیری را طی می‌کنند تا در مقابل چشم خواننده قرار بگیرند؟ چقدر این مسیر حرفه‌ای ست؟ چند چشم تیزبین پیش از نشر و عرضه‌ی کتاب، آن را به دیده‌ی فن و تجربه می‌نگرند؟
این سوال‌ها را اگر مطرح نکنم دریغ می‌خورم، چراکه کهنه رباط و کتاب‌هایی از این دست، من را به این فکر وا می‌دارند که اگر روی این کتاب‌ها، کارهای پیش‌تولیدیِ هرچند مختصری انجام می‌گرفت، در جایگاه درخور و شایسته‌تری قرار می‌گرفتند؛ از یک نمونه‌خوانی ساده تا یک ویرایش محتوایی، می‌توانست به‌طور خاص کهنه رباط را در ظاهر بالنده‌تری وارد بازار کتاب کند. به‌روشنی می‌توان گفت که کهنه رباط کتاب بهتری می‌بود اگر با حوصله‌ی بیشتر و دید حرفه‌ای‌تری، مراحل پیش‌تولید خود را طی می‌کرد.
جنگ هر لحظه صدا می زند
جنگ هر لحظه صدا می‌زند
تراژدی جنگ نمایشنامه‌ای کوتاه‌ست در یک پرده که به چند صحنه‌ی کوتاه تقسیم شده است. نمایش داستانی برگرفته از شاهنامه‌ی فردوسی است و سعی می‌کند اقتباسی آزاد از داستان رستم و سهراب را در جنگی نمادین نشان بدهد: دو کشور به جنگ هم نشسته‌اند و فرماندهان دو کشور سر در شکست هم – به هر روشی – دارند. در این میان حق با کیست و واقعیت چیست؟
تراژدی جنگ. اصغر خلیلی. مترجم: جلیل خلیل‌آذر. نمایشنامه‌ی دوزبانه. تهران. نشر افراز. چاپ اول. 1390. 1100 نسخه. 2000 تومان
کارنامه‌ی اصغر خلیلی در عرصه‌های مختلف، پربار است. تحصیلات آکادمیک را در زمینه‌ی کاری‌اش پیش برده است، کار اجرایی را هم زود شروع کرده است و به‌طور مستمر تا زمان حاضر ادامه داده است. با توجه به همه‌ی این‌ها، شروع به ورق زدن تراژدی جنگ می‌کنیم.
تراژدی جنگ نمایشنامه‌ای کوتاه‌ست در یک پرده که به چند صحنه‌ی کوتاه تقسیم شده است. نمایش داستانی برگرفته از شاهنامه‌ی فردوسی است و سعی می‌کند اقتباسی آزاد از داستان رستم و سهراب را در جنگی نمادین نشان بدهد: دو کشور به جنگ هم نشسته‌اند و فرماندهان دو کشور سر در شکست هم – به هر روشی – دارند. در این میان حق با کیست و واقعیت چیست؟ توصیف این جنگ و طرح مساله‌ای است که نویسنده تلاش در بیان آن را دارد.
در صفحه‌ی 4 کتاب، به توضیح کوتاهی از سوی ناشر برمی‌خوریم که توجه را جلب می‌کند. ناشر نوشته است: رسم‌الخط این کتاب الزاماً منطبق با رسم‌الخط انتشارات افراز نیست و طبق نظر پدیدآورندگان تنظیم شده است.
پیش از هرچیز مساله‌ی قابل ذکری که معمولاً میان اهل فن چالش ایجاد می‌کند، این است که نمایشنامه را چگونه بنویسیم؟ آیا نمایشنامه را به‌صورت مکتوب و در حوزه‌ی ادبیات کتبی تحریر کنیم یا آن را به همان شکل بنویسیم که اجرا می‌شود، با همان لحن‌های جاری نمایش و گویش‌های رایج؟
گروهی بر این عقیده‌اند که در هرحال متن نمایشنامه وقتی روی صحنه می‌رود، به زبان گفتار برمی‌گردد و گروه دیگری نیز این نظر را دارند که دیالوگ‌ها باید به همان لحنی که بر روی صحنه می‌روند، روی کاغذ بیایند تا چندگانگی در اجراهای متفاوت ایجاد نشود. درهرصورت، این نزاعی همیشگی ست و هر سوی آن، طرفداران خودش را دارد.
اصغر خلیلی زنانگی را تبدیل به تایپ کرده است، تایپی که تنها در موقعیت‌های خاصی می‌تواند و باید ایفای نقش کند و اگر در جایگاه نابه‌جایی قرار بگیرد، در نهایت زنانگی او، زن را به تعریف‌های پیش‌ساخته رهنمون می‌کند.
اصغر خلیلی از این میان، به‌سوی محاوره می‌رود. جدای از این‌که این صورت نوشتاری چقدر به متن نمایشنامه امکان اجرایی می‌دهد، باید به چند نکته اشاره کرد: نخست این‌که هر صورت نوشتاری، دایره‌ی واژگانی خود را دارد و باید این نکته را در نظر داشت که بعضی کلمه‌ها که استفاده‌ی آن‌ها در نوشتار راحت است، در گفتار و دیالوگ‌نویسی خوب از کار در نمی‌آیند و از متن بیرون می‌زنند. برای مثال در صفحه‌ی 12، واژه‌ی «فکور» در یک گفت‌و گوی عامیانه، آن هم در صحنه‌ی جنگ و از دهان سرباز، مناسب به‌نظر نمی‌رسد. باز هم در جای‌جای کتاب، از این دست کلمه‌ها به چشم می‌خورد. تصور می‌کنم دقت تیزبینانه‌تری در انتخاب واژه‌ها، به گیرایی متن و روانی آن یاری می‌رساند.
مساله‌ی بعدی گویش و اصطلاح‌های رایج در هر صنف و رده‌ی اجتماع است. هر گروه، صنف و طبقه‌ای، بنا بر شرایط درون‌گروهی و کیفیت ارتباطی آن گروه با بدنه‌ی اجتماع، از کلمه‌ها و ادبیات مخصوص به خودش استفاده می‌کند و منطق زیست آن طبقه در زبان کاربردی آن، بازتاب دارد. در متن نمایشنامه‌ی تراژدی جنگ توجه به ادبیات این صنف کمرنگ است، روابط درون‌گروهی و منطق بالادستی و پایین‌دستی و... در این متن به چشم نمی‌آید.
نکته‌ی آخر در مورد رسم‌الخط است که بسیار توجه‌ام را جلب کرد و تعجبم را برانگیخت؛ دلایل بی‌سرو سامانی شیوه‌‌ی نگاشت خط فارسی کم نیستند که البته قصد پرداختن به آن‌ها را ندارم، ولی توافق‌های پایه‌ای بر سر گروهی از شیوه‌های نگاشت وجود دارد. با توجه به این‌که رسم‌الخط نشر افراز هم تا حد زیادی قابل قبول است، دلیل این بدعت‌گذاری‌های بی‌اساس را در رسم‌الخط به‌کاررفته در متن کتاب ندانستم.
اصغر خلیلی زنانگی را تبدیل به تایپ کرده است، تایپی که تنها در موقعیت‌های خاصی می‌تواند و باید ایفای نقش کند و اگر در جایگاه نابه‌جایی قرار بگیرد، در نهایت زنانگی او، زن را به تعریف‌های پیش‌ساخته رهنمون می‌کند.
بهتر است کتاب را بخوانید و چشم‌انداز خود را بیابید.