بدن و تنش

---

«منطق احساس» کتابی است که دولوز درباره نقاشی های فرانسیس بیکن نگاشته است. وی در این کتاب به بررسی نقاشی های بیکن از چشم انداز زیبایی شناسی میل می پردازد و آثار وی را با دیگر نقاشی های موجود در رابطه با موضوع فیگور مقایسه می کند.

---

منطق احساس. ژیل دولوز. مترجم: بابک سلیمی‌زاده. انتشارات روزبهان. چاپ اول. تهران.1390. 1500 نسخه.280 صفحه .8500 تومان.

«ما با دقت کافی به آنچه نقاشان دبرای گفتن دارند گوش نمی سپاریم. آنها می گویند نقاش پیشاپیش در بوم نقاشی حضور دارد جایی که او با تمامی داده های فیگوراتیو یا احتمالاتی که بوم نقاشی را اشغال و تصرف کرده اند مواجه می شود. نبردی تمام عیار میان نقاش و این داده ها بر روی بوم رخ می دهد»[1]

نقاشی های فرانسیس بیکن نقاش بزرگ قرن بیستم،همیشه ذهن فیلسوفان را به خود مشغول داشته است. فیگورهای وی از جنس خشونتی خاص هستند که مستقیما خشونت یک احساس را بیان می کنند. منظره های وحشت، تصلیب ها، پیوند اعضای مصنوعی، نقص عضوها، و هیولاها. اما فیگورهای بیکن پیش از این که صرفا یک هیولا را باز نمایی کنند، خشونتی هستند که از یک واکنش و بیان حاصل می شوند. مثل خشونتی خود به خودی که در بدن ایجاد می شود به واسطه یک عطسه ناخوداگاه، یا فشار استفراغ و بیماری، یک لبخند هیستریک و در نهایت وضعیتی غیر معمول که بر بدن حادث می شود. مثل وقتی که مردی را مجبور کنند ساعت ها روی یک صندلی بشیند و طبیعتا مجبور است با بدنی کژ ریخت شده وضعیتش را ثابت نگه دارد.

بدن های بیکن فیگور های گوشتی هستند که انگار نمی توانند در طولانی مدت بر روی استخوان ها سوار و آویزان باشند. آنها میل به جدا شدن و ریخت از استخوان ها را با خود هماره دارند.

از این جهت آنچه بیکن درصدد نمایش آن است حرکتی است که بر بدن بی حرکت نمایش داده می شود.

نقاشی های بیکن بدون عمق هستند. ژرفا در آن وجود ندارد. و یا بسیار کم رنگ است. و از این نظر یک حجم تو خالی را می سازد که بدن این حفره تو خالی قرار داده می شود.

موقعیت هایی که در نقاشی های بیکن دیده می شود را تنها می توان در نمایش ها و تئاتر ها پیدا کرد. مخصوصا در نمایش های بکت از چنین موقعیت هایی بسیار می توان یافت.

دولوز معتقد است فیگور های بیکن بیشتر از این جهت خوابیده اند که در حال فرسودگی هستند و نه از این جهت که خسته هستند. کژ ریختی این نقاشی ها در واقع نشان دهنده تنشی است که دنبال می کنند و نه نشان دهنده انفعال . این یک حرکت درجا و بالقوه است

در این کتاب در هر سر فصل به یکی از جنبه های نقاشی های فرانسیس بیکن پرداخته می شود. نزد دولوز هنر همان میل است. و میل یک سطح درون ماندگار است. امری پر و سرشار. میل خواهان ساختن و بر ساختن یک بدن بدون اندام است چیزی که در فیگور ها و نقاشی های بیکن به خوبی نمایش داده می شود. دولوز معتقد است فیگور های بیکن بیشتر از این جهت خوابیده اند که در حال فرسودگی هستند و نه از این جهت که خسته هستند. کژ ریختی این نقاشی ها در واقع نشان دهنده تنشی است که دنبال می کنند و نه نشان دهنده انفعال . این یک حرکت درجا و بالقوه است.

همان گونه که بکت می گفت: اینجا، عزیمت از اینجا و رفتن به جایی دیگر، یا همین جا ماندن، اما در آمد و شد. دولوز آثار بیکن را بر حسب مواد و نیروها بررسی می کند. از این جهت زیبایی شناسی دولوز را در این کتاب می توان زیبایی شناسی نیروها دانست. یعنی رویت پذیر کردن نیروها از خلال آثاری که بر ماده می گذارند. به نظر او نه خلق و یا بازتولید فرم ها، بل تصرف نیروها حائز اهمیت است. در این کتاب دولوز به بررسی تمامی جنبه های نقاشی های بیکن می پردازد. و خلق این نیروها را در تابلوهای وی توضیح می دهد.

این کتاب شامل 17 فصل است که فصل های آن عبارتند از: منطقه مدور و حلقه، یادداشتی بر فیگوراسیون در نقاشی گذشته، پهلوانی، بدن- گوشت و روح- حیوان شدن، خلاصه یادداشتی بر دوره ها و جنبه های بیکن، نقاشی و احساس، هیستری، نیروهای نقاشی، جفت ها و سه لته ها، یادداشت: سه لته چیست؟، نقاشی قبل از نقاشی، قیاس، نمودار، قیاس، هر نقاشی به شیوه خود تاریخ نقاشی را باز می گوید، راه بیکن، یادداشتی درباره رنگ و چشم و دست.

در ابتدای کتاب یاداشتی از ویراستار، مقدمه مفصلی ازمترجم، و پیشگفتار کتاب را می خوانید و در پایان کتاب نیز یاداشت ها و نمایه کتاب به اضافه تعدادی از نقاشی های بیکن پیوست شده است.

« ولی همان طور که گاهی فیگورها به واسطه اشکال و رنگ هایشان همچون هیولا به نظر می رسند،خط های شکل ساز، نیز گاهی اوقات به طرزی بد سلیقه ظاهر می شوند تو گویی استهزاء و مطایبه بیکن به عنوان دست افزاری عیله تزیین کاری به کار رفته است.»[2]