تاراج نامه

---

تاراج نامه جدید ترین نمایشنامه  بهرام بیضایی، تحلیلی است از شکست دوران تاریخی حمله تاتارها به ایران و شرح این نکته که هر کسی در آن زمان به نقش خود آگاه نبوده است. این نمایشنامه به شیوه نقالی نوشته شده است. شیوه ای که بهترین فضا را برای تکنیک فاصله گذاری برشتی فراهم می آورد.

---

تاراج نامه (ذیل جهانگشا). بهرام بیضایی . انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.چاپ اول.تهران1389. 3000نسخه.96صفحه.3000تومان.

«آران: {رو می گرداند} نه- از من ساخته نیست! بیزارم از از نهان شدن؛کاری که گور با تن ما می کند! {دو دل} چگونه نهان کنم که زنم؟ صدا می گردانم- آری- چون پدر حرف می زنم، یا چون پهلوان! مردان تحکمی دارند و اشتلمی و حق به جانب اند! پدر که در خاکستر خویش خفته ای در سرم انداز کلماتی را که بدانها می اندیشیدی و منطق خود را به من قرض بده؛ و پهلوان، رجز خوانی خویش مرا یاد آور!»^[1]

تاراج نامه جدید ترین نمایشنامه بیضایی تحلیلی است از شکست دوران تاریخی حمله تاتارها به ایران و شرح این نکته که هر کسی در آن زمان به نقش خود آگاه نبوده است.

این نمایشنامه به شیوه نقالی نوشته شده است. شیوه ای که بهترین فضا را برای تکنیک فاصله گذاری برشتی فراهم می آورد.

بیضایی در همه نوشته ها و آثارش تلاش داشته شیوه برشتی را در جان مایه کارش بنشاند تا مخاطب او به جای اینکه تنها درگیر حسی از همزاد پنداری شود به فکر واداشته شده و خودش درباره وقایع و اتفاقاتی که در اثر بیان می شود تصمیم نهایی را بگیرد.

راوی این نمایشنامه و همچنین دو شخصیت دیگر اثر هر کدام از نگاه و نظر خویش جغرافیای اطرافشان را برای خواننده معین می کنند.

می توان گفت آخرین اثر بیضایی دست کمی از آثار دیگر او ندارد. زبان بیضایی زبان آرکاییک و پیچیده ای است که در طی سال ها ممارست و تمرین به دست آمده است. وی به ادبیات و تاریخ کهن ایران مسلط است و این زبان ابداعی را از غور و تفحص در زبان باستانی و ادبیات کلاسیک الهام گرفته است.

راوی این نمایشنامه و همچنین دو شخصیت دیگر اثر هر کدام از نگاه و نظر خویش جغرافیای اطرافشان را برای خواننده معین می کنند.

بیضایی معمولا روایت های تاریخی را به بستر زمانه امروز و زندگی روزمره و دغدغه های زمان حال بر می گرداند و به نوعی می توان گفت ادبیات او ادبیاتی است که تاریخ را به زمان خود نویسنده احضار کرده و یک بار دیگر نه تنها آن را زنده می کند بلکه پرسشگرانه با تاریخ برخوردی دوباره دارد. به همین ترتیب در این اثر نیز دغدغه های روز جامعه در لابه لای وضع و روایت تاریخی نهفته است. یکی از دغدغه های بزرگ بیضایی در تمام این سال ها موضوع زن و نگاهی است که تاریخ و اجتماع امروزی به زن دارد. در بیشتر آثار وی می توان به موضوع زن از چشم انداز های متفاوت نگریست. زنان اغلب نمایشنامه ها و فیلم نامه های بیضایی زنانی قدرتمند و آگاهی هستند که تلاش می کنند برای بدست آوردن حقوق اجتماعی خود یک تنه به جنگ با جامعه مردسالاری بروند که زن در آن کم رنگ ترین نشان است.

تاراج نامه اما روایتی دیگر از موضوع زن را پیش می کشد. در این نمایشنامه زنی که نقش مرد را بازی می کند به گونه ای عمل می کند که گویی خود یک مرد است و در چارچوب های نگاه مردسالارانه گم شده، ابزار قدرت نظام مردسالار قرار می گیرد. این زن تنها تصوری که از مرد در ذهن دارد همان تصویری است که جامعه مرد سالار به او تحمیل و تلقین کرده است. همینطور مردی که در این نمایشنامه نقش زن را بازی می کند تنها تصور جامعه مردسالار از زن را به اجرا می گذارد.

تاراج نامه روایت دو شخصیت «نوتک» و «آران» است که تحت تاثیر حمله شدید مغول ها مجبور به فرار شده و گرفتار یک سرباز می شوند. آنها تاوان شرایطی را می دهند که خود در ساختنش کمترین نقش را داشته اند.

بیضایی به خوبی از وضعیت تاریخی حمله تاتار ها برای بیان عقاید خود و پیشبرد روایتش بهره جسته است.

خواندن نمایشنامه های بیضایی فکر و اندیشه و احساس لذت انسان  توامان بر می انگیزد. هر کدام از نمایشنامه های وی یک اتفاق و در واقع رخدادی کم نظیر است که باید به استقبال آن رفت. بیضایی یکی از نویسندگانی است که هر گز نمی توان نادیده گرفت. اگر بخواهیم اغراق کنیم وی همچون فردوسی در گسترش و ایجاد چشم اندازهای تازه ای از زبان و ادبیات فارسی نقش مهمی دارد. از دیگر آثار وی می توان به « هشتمین سفر سندباد» ، « دیوان خانه» ، « سیاوش خوانی» و « اژدهاک » نام برد.

« تاتار: قیچی کن زبان تیز و قلماشی بس! ما تنسوق هایی را پس گرفتیم که سران شما، گردنه گیران میر گردنه گیر- اوغری سلطان- از آل وئر چی های ما ربودند پس از پنجه شستن به خون پنجصد از تاجرباش- یک کم؛ و حالا نوبت ما است که پی تنسوق های شماییم! »^[2]    

پی نوشت:

[1]صفحه 24کتاب

2]صفحه 48 کتاب