فروید را فراموش کن
فروید را فراموش کن
پرتره‌ی دورا. الن سیکسو.تهران: نشر افراز. چاپ اول: 1390 .1100نسخه.112صفحه. 2800تومان.
«فروید: وقتی که بچه بودید چه کسی بالای تخت شما می ایستاد؟
دورا: نمی دانم. پدرم...؟
فروید: نمی دانم. یک نفر جلوی شما می ایستاد و شما بیدار می شده اید.چرا؟
دورا: انچه را که فهمیده اید به من هم بگویید.
فروید: من هیچ چیز" نمی دانم".
دورا: فایده این حرف ها چیست؟ می خواهید مرا وادار کنید که چه بگویم؟
فروید: به شما گوش می دهم.
دورا: فراموش کرده ام. بله. چیزی به خاطر نمی آورم.
فروید : هیچ دودی بدون آتش نیست.
دورا: و هیچ آتشی بدون آب؟
فروید: دقیقا. آتش متضاد آب است. در خوابی که آتش وجود داشته باشد نشانه آب است. شما مطمئننا به خاطر آتش "نیاز به خارج شدن" داشته اید. همچنین برای این که مشکلی هر چند کوچک برایتان پیش نیاید ... از طرف دیگر آتش شعله ور می شود. این مستقیما حاکی از عشق است. آتش نشانه ای است که راهنمایی می کند...
دورا: می دانم چه می خواهید بگویید!»[1]
نمایشنامه پرتره دورا بدون دانستن نظریات الن سیکسو و رویکرد او به روانکاوی فروید و نحله های پس از آن، قابل درک نیست. همچنین شخصیت اصلی دورا که خود یکی از نمونه های تحقیقی فروید است که وی سعی در روانکاوی او نمود و بخشی از کشفیاتش در حوزه هیستری زنانه مدیون دورا است.
فروید در مطالعه دورا، از سوگیری ها و جهت مندی های کلامی بیمار خود پرده برمی دارد اما از جهت گیری ها و تعصباتی که به وضوح گفتمان خود وی را می سازند غافل می ماند. فروید به همراه خانواده و جامعه دورا می کوشد هویت و میلی مردسالارانه را به او تحمیل کند اما دورا از پذیرفتن آن سر باز می زند. قرار ملاقات های خود را با فروید به هم زده، جلسات تحلیل را ترک می کند و در نتیجه مورد مطالعاتی فروید ناتمام می ماند و شکست می خورد.
دورای الن سیکسو اما دورای دیگری است. در روایت جدید سیکسو مانند اغلب خوانش های فمینیستی از این داستان، دورا همچنان که قربانی نظامی مردسالار است که الگویی نامناسب و ناروا را به روان او تحمیل کرده، قهرمانی نوپا نیز هست که از پذیرش عقاید تلقینی سر باز می زند.
در این نمایشنامه دورا نبردی را با فروید آغاز می کند که نشان از سر باز زدن از گفتمان مسلط مردسالارانه در نگاه فروید است.
پیش از این که به خواندن نمایشنامه پرتره دورا بپردازید لازم است بدانید الن سیکسو نظریه پرداز فمینیستی است که با توجه به نظریات ساختارگرایی و پساساختارگرایی و همچنین و مخصوصا نظریات روانکاوی مسلط روزگار خود، چون فروید به نقد دیدگاهی می پردازد که تلاش می کند زن را در همه حوزه های فردی و اجتماعی پس براند.
وی تفاوت زنان و مردان را نه تنها در فیزیولوژی که در زبان نیز باز می شناسد. وی معتقد است زبان بخشی از گفتمان مسلط جامعه است که زنان را به محاق می کشاند و از همه حوزه ها حذف می کند. وی با تکیه بر نظریات دریدا در مورد تقابل های دوتایی مسلط در گفتمان فلسفی و فرهنگی جامعه مثل روز / شب، خوب / بد و زن/ مرد می گوید، گفتمان مرد سالارانه با پیش کشیدن این تقابل ها زن را همواره در جایگاه منفعلانه در مقابل مرد فاعل قرار می دهد و به این ترتیب او را از حوزه عمل و اکسیون محکوم و در نهایت حذف می کند.
وی با پیش کشیدن بحث نوشتار زنانه سعی می کند نوعی از بیان زنانه در گفتمان مسلط جامعه شکل دهد اما خود تصریح می کند نوشتار مردسالارانه همواره در کار پس راندن گفتمان های دیگر است و به همین دلیل این پروژه امکان بروز نمی یابد در نتیجه خود آن را در نوشتارش متبلور می کند. وی با توجه به نتیجه گیری بحث لکان مبنی بر این که زبان و اندیشه نشان از واقعیت خارجی ندارد و صرفا ساخته اندیشه گر است، نتیجه می گیرد گفتمان مسلط توسط اندیشمندان مرد سالار شکل می گیرد و چیزی را می سازد که پایه در واقعیت ندارد بلکه ساخت و پرداخت اندیشمندان مرد سالار روزگار است. از این منظر تصوری که از زن ارائه می شود نیز پایه ای در واقعیت ندارد. نوشتار زنانه راهی است تا اندیشه زنانه نیز در چنین گفتمانی رسوخ کند. وی معتقد است نوشتار زنانه مخصوص زنان نیست و بسیاری از مردان از جمله جویس، مالارمه ، آرتور رمبو و ژرژ باتای نیز از نوشتار زنانه بر خوردار هستند.
نمایشنامه دورا در ابتدا رادیویی نوشته شد تا بتواند بازتاب همان جلسات درمانی گفتاری باشد که فروید پایه ریزی اش کرد. اما بعد ها توسط سیمونه بن موسی، کارگردان سینما باز نویسی شد.
اما پرتره دورا به تمامی نشان از تسلط همه جانبه مرد روانکاو یعنی شخصیت فروید در نمایشنامه دارد. فروید دورا را تحت فشار می گذارد تا در هر شرایط روحی و جمسی به روانکاوی اش ادامه دهد. فروید خواب ها و رویاهای او را با تفسیر های شخصی خود مغشوش و جهت دار کند. دورا اما مدام تحلیل های فروید را نقد می کند و نظریات او را به چالش می کشد. دورا مدام به فروید تذکر می دهد تفسیر های او کاملا شخصی است و نمایش قدرت مردسالارانه را در نقد و تفسیر او نشان می دهد. دورا در نهایت خود را از چهار چوب روانکاوی فروید خلاص می کند و به سلطه مرد سالارانه او خاتمه می دهد.
الن سیکسو استاد دانشگاه، نویسنده، شاعر، نمایشنامه نویس، فیلسوف و منتقد ادبی است که تبار الجزایری دارد. او در رشته زبان انگلیسی تحصیل کرده و دکترایش را درباره جمیز جویس نوشته است. سیکسو برای نخستین بار مرکز مطالعات زنان را اروپا بنیان نهاد. دیدار با ژاک دریدا تاثیر عمیقی بر تفکرات وی گذاشت و آنها را به دو دوست و همکار بدل کرد. وی به همراه ژولیا کریستوا و لوس ایریگاری جریان فمینیسم پسامدرن را تشکیل داد. از سایر نوشته های او می توان به «مردمک»، «داستان وحشتناک اما ناتمام نردام سیهانک» و «نام ادیپ» اشاره کرد.
پی نوشت:
[1] صفحه 57 کتاب
