شگ گرایی
«تبیین پست مدرنیسم» به مفهوم پست مدرنیسم می‌پردازد و دیدگاه‌های اندیشمندانی چون کانت، رورتی، فوکو، هردر، شلایرماخر، مارکس، هایدگر و دیگر فیلسوفان را در این زمینه بررسی می‌کند.
تبیین پست مدرنیسم .شک گرایی و سوسیالیسم از روسو تا فوکو/ آر. سی. هیکس/ مترجم: حسن پور سفیر. نشر ققنوس. چاپ اول. تهران: 1391. 1100 نسخه.280 صفحه. قیمت: 11000تومان.
«دین برای جامعه به قدری اهمیت دارد که روسو در قرارداد اجتماعی نوشت که دولت نمی‌تواند نسبت به امور دینی بی‌تفاوت باشد. دولت نمی تواند نوعی سیاست مدارا را در برابر بی‌ایمانان دنبال کند، یا حتی دین را موضوعی مربوط به وجدان فردی در نظر بگیرد؛ بلکه دولت باید انگاره‌های خطرناک مدارای دینی و جدایی کلیسا و دولت را کاملا رد کند.»[1]
دوران تازه‌ای از حیات فکری
برطبق بسیاری از ارزیابی‌ها وارد دوران فکری تازه‌ای شده‌ایم. روشنفکران برجسته به ما می‌گویند که دوران مدرنیسم به پایان رسیده و دوران پست مدرن آغاز شده است. دورانی که از ساختارهای ظالمانه گذشته آزاد شده است اما در عین حال نگران آینده‌اش است. حتی مخالفان پست مدرنیسم که از آنچه می‌بینند ناخرسندند، سرفصل تازه ای از تاریخ را تشخیص می‌دهند. به هر حال در جهان روشنفکری نوعی تغییر موضع به وجود آمده است.
مبانی پست مدرنیسم
هر جنبش فکری با قضایای فلسفی اصلی‌اش تعریف می‌شود. این قضایا بیان می‌کنند که از دید آن جنبش چه چیزی واقعی قلمداد می‌شود، چه چیزی انسانی، چه چیز ارزشمند و معرفت چگونه به دست می‌آید. پست مدرنیسم غالبا خودش را ضد فلسفی معرفی می‌کند، به این معنا که بسیاری از بدیل‌های فلسفی سنتی را رد می‌کند. با این همه هر گونه گزاره یا فعالیتی، از جمله عمل نوشتن نوعی برداشت پست مدرن در مورد هر موضوعی، دست کم نوعی دریافت ضمنی از واقعیت و ارزش‌ها را پیش فرض می‌گیرد. به لحاظ متافیزیکی، پست مدرن ضد واقعگراست و بر آن است که سخن گفتن معنادار درباره واقعیتی که وجود مستقل دارد غیر ممکن است. به جای آن پست مدرن نوعی برداشت اجتماعی- زبانی و برساختگرایانه از واقعیت را می‌شناساند. به لحاظ شناخت شناسی پست مدرن با رد کردن انگاره واقعیتی که وجود مستقل دارد این امر را انکار می کند که خرد یا هر روش دیگری ابزاری برای دستیابی به معرفت عینی درباره چنین واقعیتی است. برداشت‌های پست مدرن از طبیعت انسان همواره جمع گرایانه‌اند. بر این اساس هویت افراد را عمدتا گروه‌های اجتماعی- زبانی می‌سازند که تکه تکه‌اند. این گروه‌ها در ابعاد جنسیت، نژاد، قومیت و ثروت تفاوت‌های بنیادی می‌یابند. همچنین برداشت‌های پست مدرن از طبیعت انسان همواره بر روابط تخاصمی میان این گروه‌ها تاکید می‌کنند. و با توجه به نقش تاکیدزدایی و کمرنگ شده خرد، این تضادها پیش از هر چیز با کاربرد زور حل و فصل می‌شوند خواه پنهان و خواه آشکار.
درباره کتاب
نویسنده این کتاب استیون هیکس سرچشمه‌های پست مدرنیسم را از آرای ژان ژاک روسو و امانوئل کانت می‌داند و تحول این اندیشه را در آرای میشل فوکو و ریچارد رورتی. وی در این کتاب استدلال می‌کند که چرا استدلال‌های شکاکانه و نسبی گرایانه در دنیای کنونی و در اندیشه‌های فکری و روشنفکری رسوخ کرده و دارای قدرت نفوذ زیادی شده است. و چرا این اندیشه‌های شک گرایانه در علوم انسانی قدرتی افزون تر از علوم طبیعی پیدا کرده‌اند. مهم تر اینکه چرا بخش مهمی از اندیشمندان چپ که از دیر باز مدافع خرد، علم، برابری برای همه و خوشبینی بودند اکنون به مضامین ضد خرد، ضد علم، معیارهای دوگانه و بدبینی روی آورده‌اند؟
در پشت جلد کتاب آمده است: استیون هیکس سرچشمه‌های پست مدرن را از ژان ژاک روسو و کانت تا تحول این اندیشه‌ها در آرای اندیشمندانی چون میشل فوکو و روروتی دنبال می‌کند و به دنبال این توضیح است که چرا پست مدرنیسم جدی ترین جنبش روشنفکری اواخر قرن بیستم بوده است.
تبیین پست مدرنیسم تاریخ روشنفکری است با گرایشی جدالی که نگاه تازه‌ای به بحث‌هایی می‌اندازد که زیر بنای جدال بر سر امور به لحاظ سیاسی درست، تکثر فرهنگی و آینده دمکراسی لیبرال هستند.
محتوای کتاب
این کتاب دارای شش فصل است که عبارتند از: پست مدرنیسم چیست؟
حمله ضدروشنگری به خرد
فروپاشی خرد در قرن بیستم
اوضاع جمع‌گرایی
بحران سوسیالیسم
راهبرد پست مدرن
پی نوشت:
[1] صفحه 131 کتاب
اخلاق اجتماعی
«درس های جامعه شناسی» مجموعه هجده درس منتشر نشده از امیل دروکم است که به اخلاق مدنی و قراردادی، اشکال دولت و حق مالکیت می پردازد.
درس های جامعه شناسی. امیل دورکم. مترجم: سید جمال الدین موسوی. نشر نی. چاپ اول. تهران: 1391. 1خ00 نسخه.326 صفحه. قیمت: 12800تومان.
«مالکیت مالکیت نیست مگر آن که حرمت داشته باشد. ممکن است پیشاپیش تصور کنیم که مالکیت این خصلت تقدس را از انسان به دست آورده است و زارع حرمت خویش را به زمینی که زیر و رو می‌کند و از آن بهره می‌برد انتقال می‌دهد و تقدسی که خود دارد به آن می‌بخشد. »[1]
درباره کتاب و محتوای آن
این کتاب مجموعه‌ای از درس‌های منتشر نشده امیل دورکم است که دانشکده حقوق دانشگاه استانبول در کشور ترکیه آن را منتشر کرده است. این کتاب درباره فیزیک اخلاقیات و حقوق بحث می‌کند و شامل درس‌های 1890 تا 1900 این جامعه شناس است که در سال 1950 منتشر شده‌اند.
کتاب شامل هجده درس در زمینه اخلاق حرفه‌ای، حق مالکیت و اخلاق قراردادی است. دورکم معتقد است موضوع جامعه شناسی باید علمی همچون علم طبیعت باشد و در عین حال از موضوع اجتماعی و انسانی‌اش چیزی کم نشود.
در این کتاب می‌خوانیم منشاء امور اخلاقی و به تبع آن قضایی از کجا ناشی می‌شود و هدف‌های نهایی آنها چیست و کارکرد آنها در جامعه کدام است. برای یافتن پاسخ این سوال‌ها دروکم تاریخ و قوم نگاری را از یک سو و متغیرهای ناپیوسته اجتماعی را از سوی دیگر با هم مقایسه می‌کند. وی دو گونه اخلاق را از هم تفکیک می‌کند یکی اخلاق مدنی و دیگری اخلاق حرفه‌ای. اخلاقی که فرد با خودش و دیگران برقرار می‌کند اخلاق حرفه‌ای می‌نامد و قواعد اخلاقی‌ای که در رابطه با گروه سیاسی گسترده‌تری اعمال می‌شود اخلاق مدنی. اخلاق مدنی ما را به اشکال مختلف دولت می‌رساند. دورکم دمکراسی در یک جامعه را نه در تعداد انتخابات و نه در تعداد احزاب می‌داند بلکه درتوسعه بیشتر وجدان حکومتی و ارتباط نزدیکتر با وجدان‌های فردی توده مردم است که دمکراسی شکل می‌گیرد. دموکراسی شکلی سیاسی است که از طریق آن جامعه به ناب‌ترین خوداگاهی می‌رسد. وی احترام به همنوعان و حفظ آبروی آنها را به عنوان عمومی‌ترین و بالاترین عرصه اخلاق تشریح می‌کند. او همچنین منشاء حس مالکیت را نیز در این کتاب بررسی می‌کند و به نقد و بررسی آرا در این زمینه می‌پردازد. در پایان نیز به حقوق قراردادی و اخلاق قراردادی می‌پردازد.
روش بررسی جامعه شناسانه دورکم
درس‌های حاضر درباره اخلاقیات برای تعیین کردن رفتارهای اخلاقی مطابق با نمونه‌های نوعی فراوان جوامع یا نهادهای متناسب با آنها، دقیقا از گوناگونی‌ای که طبیعت ایجاد کرده و تاریخ توسعه داده است سرچشمه می‌گیرد و آنها را مورد توجه قرار می‌دهند. از دوره درس‌ها درباره اخلاق حرفه‌ای پی خواهیم برد که این درس‌ها به لحاظ روش همان اندازه جالب توجه‌اند که به لحاظ نظریه. به لحاظ روش می‌بینیم که تحلیل نقش گروه بندی حرفه‌ای کنار گذاشته نشده بلکه در کنار مطالعه محیط در شرایط موجود حیاتش یعنی همان خاستگاه مورد انتظار در تاریخ و قوم نگاری در نظر گرفته شده است. می‌بینیم که این جا آمار کارکرد را نشان می‌دهد. سرانجام دغدغه مولف را برای استخراج درس‌هایی از تجربه و تاریخ برای ساماندهی وضع موجود احساس می‌کنیم. اخلاق حرفه‌ای با همان طبیعت گروه بندی اجتماعی پیوند دارد که در بطن آن رفتار افراد را تنظیم می‌کند.
این کتاب برای دانشجویان جامعه شناسی و علاقمندان به علم حقوق و سیاست مطالب مفیدی در بر دارد. مواردی چون خودکشی، دزدی، قتل، حقوق فردی، مالکیت، اشکال مختلف دولت در این هجده درس به تفصیل بررسی می‌شوند.
فصول کتاب
این کتاب شامل هجده درس است که عبارتند از: اخلاق حرفه‌ای، اخلاق مدنی، تکالیف عمومی مستقل از هر گروه بندی اجتماعی، قاعده منع تجاوز به مالکیت، حق مالکیت، حقوق قراردادی، اخلاق قراردادی. با زیر شاخه‌های این موضوعات عناوین کتاب را شامل می‌شوند.
پی نوشت:
[1] صفحه 247 کتاب
حقیقت دموکراسی
«حقیقت دموکراسی» پرسش از دموکراسی و معنای آن است و به مفاهیمی چون اجتماع کار، تجربه آزادی، امر سیاسی و نهیلیسم می پردازد.
حقیقت دموکراسی . ژان لوک نانسی. مترجم: پویا ایمانی. نشر مرکز. چاپ اول. تهران: 1391. 1800 نسخه.88 صفحه. قیمت: 3900تومان.
«امروزه واقعی یا ساختگی بودن انتقادهای دموکراسی از خود می تواند به ابهامات بسیاری دامن بزند. در واقع می توان اصول و قوانین دموکراتیک را به ضد خود تبدیل و از ضعفی آشکار برای تحریف حقوق بشر سوء استفاده کرد. این را برای مثال می توان در جایی شاهد بود که انتقاداتی خاص به بعضی باورهای به خصوص مذهبی نژادپرستانه خوانده می شود.»[1]
ژان لوک نانسی در جستار معناهای دموکراسی درباره آن می گوید دموکراسی حکمی که هم چون شبح بر فراز افق متروپلیس مدرن در حرکت است و ضرورت‌اش بیش از همیشه ما را به درک خود فرا می‌خواند : دموکرات بودن بدون پرسش از معنای دموکراسی ناممکن است.
درباره ژان لوک نانسی
این نخستین بار است که از ژان لوک نانسی فیلسوف مطرح فرانسوی متنی کوتاه به فارسی ترجمه می شود. این کتاب کوچک اصلی ترین مباحث و درون مایه های فلسفه سیاسی این فیلسوف معاصر را مطرح می کند. مباحثی که خواننده را با شماری از سرفصل های مناقشه بر انگیز اندیشه سیاسی معاصر اروپا آشنا می کند. سرفصل هایی چون: اجتماع یا کمونته، ساست و امر سیاسی، کمون و کمونیسم، نهیلیسم، دموکراسی و غیره.
در مقالات این کتاب نانسی انتقادات خود را درباره اندیشه متفکران معاصری چون آگامبن ، فوکو، بدیو، و حتی رورتی بیان می‌کند. هر چند نام آگامبن و رورتی در این جستارهای نیامده اما می توان از رئوس اندیشه های آنان تشخیص داد نانسی در مورد کدام اندیشمند صحبت می کند و چه نقدی بر این اندیشه وارد کرده است. جدل بر سر مفاهیم سیاست و امر سیاسی، زیست سیاست و متافیزیک با آگامبن، بر سر معنا و استلزامات کمونیسم با بدیو، بر سر آمیختگی حوزه های خصوصی و عمومی، وظیفه دائمی و بی پایان پرسش از معنای دموکراسی و فهم دموکراسی همچون وضعیتی هستی شناسانه و مبتنی بر با هم بودگی یا کمونیسم بنیادین با رورتی یا هر متفکر راستگرا و لیبرال در جستارهای این کتاب دیده می شود.
درباره جستارهای کتاب
حقیقت دموکراسی از سه متن تشکیل شده که ژان لوک نانسی در باب مسائلی چون معنا، حقیقت و آینده دموکراسی به رشته تحریر در آورده است.
نخستین و طولانی ترین این جستارها " حقیقت دموکراسی " در اوائل سال 2008 و به مناسبت چهلمین سالگرد مه 1968 نوشته شده است. در این جستار، نانسی نشان می دهد که چطور این لحظه استثنایی و البته همچنان بحث برانگیز در تاریخ فرانسه طرز فکر ما درباره سیاست و دموکراسی را به طور ریشه ای و از بیخ و بن دگرگون کرد.
مقاله دوم " معناهای دموکراسی" که به مرور مفاهیم و معناهای مختلف دموکراسی می پردازد و سپس تعریف خاص خود از دموکراسی را با توجه به این تعاریف قدیمی تر پیشنهاد می دهد.
جستار نهایی کتاب " آیا همه چیز سیاسی است؟" بسیاری از مضامین مطروحه در دوجستار نخست را پی می‌گیرد. ژان لوک نانسی در این کتاب بر آن است که جنبش می 68 ترک‌های عمیقی بر پیکر الگوی سرمایه داری وارد آورده است چون توانسته دموکراسی مدیریتی را به چالش بکشد و بپرسد نفس حقیقت دموکراسی چیست؟ به عبارت دیگر او نظام مسلط غرب را به سوء استفاده از ارزشی والا به نام دموکراسی متهم می کند و می گوید دموکراسی دیگر روح ندارد و مدعی است و تجربه می 68 نشان داد که در نظام مسلط دموکراسی بهانه ایست برای مقید کردن عده ای و اقتدار بخشیدن به عده ای دیگر.
محتوای کتاب
این کتاب شامل دو یادداشت از مترجم فارسی زبان و انگلیسی زبان است و سه مقاله که عبارتند از: حقیقت دموکراسی ، معنای دموکراسی و آیا همه چیز سیاسی است؟
پی نوشت:
[1] صفحه 26 کتاب
نقد در حوزه عمومی
«نقد در حوزه عمومی» مجموعه مباحثاتی است که هابر ماس بر سر موضوعاتی چون جنبش دانشجویی، ایدئولوژی، ناسیونالیسم و سوسیالیسم و سیستم و جامعه با توجه به نظریات افرادی چون ژان فرانسوا لیوتار و نیکلاس لومان،گادامر، دریدا و دیگران انجام داده است.
هابرماس نقد در حوزه عمومی. رابرت هولاب. مترجم: حسین بشیریه. نشر نی. چاپ اول. تهران: 1391. 700 نسخه.285 صفحه. قیمت: 8600تومان.
نکاتی درباره هابرماس و کتاب نقد در حوزه عمومی
یورگن هابرماس مهمترین روشنفکر آلمانی سه دهه اخیر است. وی در حوزه‌های گوناگون از جامعه‌شناسی و علوم سیاسی گرفته تا فلسفه نقش بسیار مهمی در حیات فکری آلمان داشته است. وی یکی از افراد مکتب فرانکفورت بوده است. فرانکفورتی‌ها از جمله مارکوزه، آدورنو و هورکهایمر، معتقد بودند که عقل دوران روشنگری قرن هجدهم به ابزار استیلا و عقل ابزاری تبدیل شده است.
هابر ماس در رابطه با اندیشه‌های مکتب فرانکفورت مفهوم شی‌گشتگی سراسری یا عمومی در جامعه مدرن را مورد نقد قرار داد و در جستجوی راهی برای رهایی از این وضعیت بر آمد. وی با نقد فرایند عقلانیت ابزاری، مفهوم عقلانیت ارتباطی را عرضه کرد که اساسا فرایندی رهایی بخش است.
به نظر هابر ماس باید فضاهایی را که هنوز دستخوش عقلانیت ابزاری و شی‌گشتگی نشده‌اند پیدا کرد. منظور هابر ماس از حوزه عمومی عرصه‌ای اجتماعی است که در آن افراد از طریق مفاهمه و استدلال مبتنی بر تعقل و در شرایطی عاری از هرگونه فشار و زور و در موقعیتی برابر برای تمام طرف‌های مشارکت کننده، مجموعه‌ای از رفتارها، مواضع و جهت گیری‌های ارزشی و هنجاری را تولید می‌کنند.
حوزه عمومی از لحاظ هابر ماس حوزه عقلانی، حقیقت یاب و حقیقت ساز جامعه است. این حوزه عرصه فکر، گفتگو و استدلال و زبان است. شرایط مکالمه باز و آزاد در حوزه عمومی مستلزم این اصل است که هیچ گروه و یا افرادی نمی‌توانند در خارج از این حوزه یعنی در حوزه قدرت مدعی شناخت بهتر خیر و صلاح جامعه باشند. پاسخ پرسش‌هایی چون آزادی، برابری و عقلانیت تنها در حوزه عمومی جامعه ممکن است.
«هابر ماس با لحن طعنه آمیز آشکاری آثار اخیر برخی از تاریخ نویسان محافظه کار را به عنوان موج دوم حمله ایدئولوژیک پس از شکست بیتبورگ تلقی می‌کند. از تاریخ نویسان خواسته می‌شود تا چیزی را که از عهده سیاستمداران برنیامد، انجام دهند یعنی تعبیر مثبتی درباره گذشته به دست دهند که برای سیاست‌های محافظه کارانه فعلی مشروعیتی دست و پا کند. البته هابر ماس بر این باور نیست که تاریخ نویسان مورد نظر مجریان توطئه‌ای برای پاکسازی گذشته آلمان بوده باشند. »[1]
دلیل گردآوری مباحثات هابرماس از سوی رابرت لاهوب
کتاب نقد در حوزه عمومی نیز به مباحثی چون جامعه، حوزه عمومی و ناسیونالیسم و دمکراسی می‌پردازد. این کتاب حاصل نوآوری فکری رابرت هولاب است. لاهوب تلاش دارد در این کتاب به اظهار نظرهایی که درباره هابر ماس شده و به نظر وی ناصواب است پاسخ دهد.
لاهوب معتقد است نظرات هابرماس را به ناحق ارتجاعی، محافظه کارانه و حتی بالقوه فاشیستی تلقی کرده‌اند. به نظر هولاب چنین برداشت‌هایی از نظریات وی به تسلط مستمر اندیشه فراساختارگرایی در دانشگاه‌ها بر می‌گردد که ظاهرا به بررسی نظریه انتقادی علاقه داشتند.
این کتاب طرح مشاجرات مهم هابر ماس است. دو مشاجره مهم درباره کارویژه‌های جنبش دانشجویی و شیوه برخورد مناسب با پیشینه نازیسم در آلمان به عنوان بهترین بخش‌های کتاب است.کتاب حاضر با طرح مشاجرات مهم هابر ماس تصویری از مهمترین رودر رویی‌های جاری در فلسفه و اندیشه اجتماعی در قرن بیستم به دست می‌دهد.
محتوای کتاب
این کتاب حاوی هفت فصل است که عبارتند از: مقدمه: مداخله و مباحثه در حوزه عمومی، روش شناسی در علوم اجتماعی: مباحثه بر سر مکتب اثباتگرایی عقلگرایی انتقادی پوپر، درباره ایدئولوژی و تعبیر: مباحثه با هانس گئورگ گادامر، دمکراسی و جنبش دانشجویی: مباحثه با چپگرایان، سیستم و جامعه: مباحثه با نیکلاس لومان، تجدید و فراتجدید: مباحثه با ژان فرانسوا لیوتار و ناسیونالیسم و کوره‌های آدم سوزی: مباحثه با تاریخ نویسان. این کتاب همچنین شامل سه پیشگفتار از طرف نویسنده، مترجم و کریستوفر نوریس سرپرست مجموعه نقادان قرن بیستم است.
پی نوشت:
[1] صفحه 221 کتاب