هنر و زیبایی نزد مسلمانان
هنر و زیبایی نزد مسلمانان
آشنایی با آرای متفکران درباره هنر. هنر و زیبایی نزد متفکران مسیحی و مسلمان. محمد مدد پور. تهران. چاپ سوم. 1390. انتشارات سوره مهر. 2500 نسخه. 400 صفحه.6600 تومان.
«شعر حکمت فردوسی می توانست به عالم « اسم اله اکبر» وارد شود. اما هنوز معانی حکمی که با ذوق عرفانی ابداع شده و از سنخ حکمت شهودی باشد، نیازموده مانده بود که این مهم نیز با همت «حکمای انسی» حاصل شد. در این مرتبه میان شعر و مبانی الهی و ماوراء الطبیعی شرع پیوندی به وجود می آید. طبع شاعرانه از مرز عقل و حس و خیال راجعه به عالم محسوس و حتی عالم معقول فراتر می رود و به عشق الهی و ولایت می پیوندد و در بیان نوعی حکمت انسی و تجربه معنوی ظاهر می شود.»[1]
هنر دینی سرشار از روح قدسی است و رنگ و بویی معنوی و روحانی دارد. تیتوس بورکهارت پژوهشگر هنر قدسی می گوید: برای انکه اثری هنری بردی معنوی و روحانی داشته باشد، لازم نیست نبوغ آسا به نظر آید، بلکه نقوش اصلی و ازلی هنر قدسی ضامن هویت معنوی و روحانی آن است. یکسانی و وحدت از لوازام هنرهای سنتی است، و حافظ فقر ذاتی و روحی انسان و مانع از آن می وشد که نبوغ فرد بر اثر ابتلا به زوال عقل که فکری واحد همه قوای هوش را می رباید به تباهی گراید. بلکه نبوغ هنرمند از راه تامل و تاویل و تفسیر در مبادی و نمونه های اعلای قدسی در بطن چنین هنری به ظهور می پیوندد.
نویسنده در مقدمه کتاب تاکید می کند، در ساحت هنر دینی و سنتی هنرمند خویش را در پناه سایه لطف حق، بهرمند از فیض و عایت الهی می بیند و بی انکه در هر لحظه به ابداع و محاکات و آفرینش نو دست زند، در دور معنوی و زند آگاهانه هنر، صورت هایی ابداع می کند که معنای رمزی و بر گرفته از عالم سرمدی و ازلی و ابدی است. از همین رو هنر معنوی و قدسی نیازی به تنوع طبیعت گرایانه نمی بیند. چنانکه عالم تجرید هنرهای تصویری او را اغناء می کنند.
وی معتقد است عصر رنساسن پایان هنر معنوی را رقم زد و از همین رو هنرمندان عصر رنسانی به طبیعت روی آوردند و کثرت گرایی شکل گرفت. از همین رو در هنر عصر رنسانس هنرمند به فقدان پیکره و اندام برهنه انسان پی می برد و می کوشد همه جهان را بر این اساس تصویر و ابداع کند. نویسنده پرسپکتیو را نشانی کامل از روح این جهانی هنر تصویری و نقاشی عصر جدید می داند و می نویسند: این پدیدار چیزی جز منطق و دیدگاه مذهب اصلت فرد نیست که دیدگاه فرد آدمی را مرکز عالم می پندارد. وی همچنین هنر یونان را در سیطره عقل ناسوتی می داند و معتقد است. سیطره عقل ناسوتی یونانی یکسره با رموز و اسرار بیگانه است و عالمی را برای بشر جلوه می دهد که در ان هیچ آیه و مظهری از خدا نمی وشد دید. معانی روحانی از عالم و طبیعت رخ بر می بندد و حتی عقل شبه لاهوتی که در نگرش اسطوره ای مانند هر فضیلت برجسته انسانی موهبتی است از خدایان ، به پیشگویان و اشخاص برگزیده در جهان یونانی جایی ندارد. نویسنده در این کتاب اشاره می کند که فرهنگ یوانی به دنیا و ظاهر حیات توجه تام و تمام دارد و همین توجه به ظاهر حیات دنیا و غفلت از آخرت، یونانیان را دچار رنج و درد و پریشانی می نماید که این رنج همان درد نیست انگاری و نهیلیسم و طاغوت زدگی و خودآگاهی ابلیسی است. یونانی برای تلطیف این درد به هنر چون وسیله ای برای تفنن و غفلت از عالم صیرورت گرایش پیدا می کند و عالم رویایی المپی را می آفریند. نویسنده این کتاب می نویسد: مسیحیت نوری در ظلمات بود و هرگز نتوانست محیطی را که در آن شکوفا شده بود، سراسر دگرکون سازد؛ بدین سبب هنر مسیحی چه از لحاظ سبک و اسلوب و چه از نظر کیفیت معنوی در قیاس با هنر تمدن های هزاران ساله شرق، به طرز شگفتی گسسته و منقطع است. اما قدر مسلم هنر اسلامی یکسره با طرد و رد میراث هنری جهان یونان و روم، دست کم در قلمرو نقاشی و پیکره سازی توانست به تحقق نوعی همگونی و تجانس صوری نایل آید.
نویسنده این کتاب بر مبنای تقسیم عقل لاهوتی و عقل ناسوتی درباره کلیه هنرها تصمیم می گیرد و از این جهت هنر یونان باستان را خارج از عقل لاهوتی قلمداد می کند.لازم به ذکر است هنرشناسان غربی و شرقی دیگری نیز وجود دارند که خلاف این نظر را درباره هنر یونانی ارائه داده اند و هنر یونانی را هنری معنوی می دانند که سرچشمه در باورهای دینی یونانیان دارد. با این اختلاف که دین یونان به طور کلی متمایز از دین شرق و خاور دور است. توصیه می شود این کتاب در کنار سایر پژوهش ها در خصوص هنرهای قدسی و هنر معنوی و دینی مطالعه شود تا باب مقایسه و تفسیر برای خواننده بهتر گشوده شود.
آشنایی با آرای متفکران درباره هنر، پژوهشی در پنج جلد است و این کتاب جلد سوم و چهارم آن را شامل می شود که در یک کتاب گرد آمده و منتشر شده است. کتاب سوم حاوی 5 فصل است که عبارتند از: گذار از یونان به مسیحیت، تاریخ هنر مسیحی، تاریخ معنوی هنر مسیحی، حکمت و فلسفه مسیحی، مبانی نظری هنر مسیحی و نظر متفکران مسیحی درباره هنر.
کتاب چهارم نیز شامل سه فصل است که عبارتند از: تاریخ حکمت و فلسفه هنر اسلامی، از فلسفه غربی تا حکمت شرقی هنر در عالم اسلامی و حکمت انسی و معرفت شناسی هنر اسلامی.
«با حضور من نفسانی و حجاب انانیت هنر مدرن طبعا میان ما و صورت های قدسی هنر به معنای عالم لف1 گسستگی هایی به وجود آمده است. تا وقتی که این حجاب استعلایی نه فردی و اخلاقی بلکه جهانی، وجود دارد، رجوعی به حق به واسطه صور هنری در میان نخواهد بود و حتی هنرهای به ظاهر دینی نیز حقانی نخواهد بود. آنچه در جهان کنونی به نام هنرهای دینی ابداع می شود اغلب چنین است»[2]
پی نوشت:
[1] صفحه 271 کتاب
[2] صفحه 320 کتاب
