گفتگوهایی درباره شکسپیر
«گفتگوهایی درباره شکسپیر» چهار گفتگوی چالش برانگیز میان یان کاتِ شکسپیر شناس و چالرز ماروویتزِ کارگردان است که در آن درباره آثار شکسپیر و نگاه معاصر به متون وی و همچنین متون کلاسیک بحث می کنند.
گفتگوهایی درباره شکسپیر. به همراه نمایشنامه هملت: یک کولاژ. یان کات – چالرز ماروویتز. مترجم: رضا سرور. انتشارات افراز.چاپ اول. تهران: 1391. 1100 نسخه.232 صفحه. قیمت: 8200تومان.
«هملت: به راستی بزرگی فقط در این نیست که بی هیچ انگیزه ی بزرگی به جنبش درآییم.
دلقک: خواهش می کنم این گفتار را همان طوری که برایتان خواندم، روان و شمرده بیان کنید.
هملت: بلکه بزرگی در آن است که بر خاشاکی نیز پرخاش کنیم.
دلقک: هوا را با دستانتان این گونه اره نکنید، جملات را موقرانه بیان کنید. »[1]
پس از دهه ها کار بر روی آثار شکسپیر، به نظر می رسد این نمایشنامه نویس بزرگ انگلیسی هنوز هم حرفی برای گفتن دارد به گونه ای که هنوز اقتباس های زیادی از آثار وی روی صحنه های بزرگ تئاتر دنیا به اجرا در می آید. اقتباس هایی تراژیک یا پارودی وجوه زیرین آثار قوی او را بر ملا می کند.
هاینر مولر، تام استوپارد، لوئیس بونوئل و دیگران تلاش های زیادی در به چالش کشیدن متون شکسپیر انجام داده اند اما اقتباسی که چارز ماروویتز از آثار شکسپیر انجام داده، در نوع خود بی نظیر است. وی در کتاب«هملت: یک کولاژ» شیوه جدیدی را در پیش گرفته است ومی توان گفت یکی از بدیع ترین رویکردهای معاصر به آثار این نمایشنامه نویس را ارائه داده است.
در این نمایشنامه تمام دیالوگ ها برگرفته از متن شکسپیر هستند و فقط توضیح صحنه ها و شیوه چیدمان دیالوگ ها متعلق به ماروویتز است. او با تغییر دادن گوینده دیالوگ ها و موقعیت بیانی شان، از جملات شناخته شده متن شکسپیر، که چهار صد سال معناهای ثابتی به خود گرفته اند، آشنایی زدایی می کند. این آشنایی زدایی از طریق مونتاژ صورت می گیرد.
در دراماتورژی خود ابتدا موقعیت های مشابه و جایگزین را مشخص کرده است، مثلا موقعیت جوانانی که پدر خود را از دست داده اند- برای مثال هملت و لایریتس در نمایشنامه هملت- زنان بی وفایی که آلت دست قدرت شده اند، مثل گرترود و افلیا، پادشاهان و آدم های مضحک و بعد با کمک این موقعیت های مشابه به جایگزین کردن اعمال و گفتارهای همسان آنان می پردازد تا معناهای نوینی پدید آید. موقعیت های پنهانی که تاکنون بر ملا نشده بودند.
در کتاب گفتگوهایی درباره شکسپیر علاوه بر این که متن هملت: یک کولاژ ترجمه و پیوست شده است، گفتگوهای چالش برانگیز چالرز ماروویتز و یان کات را می خوانیم. یان کات خود با کتاب مشهور و تاثیر گذارش، «شکسپیر معاصر ما» نظریات منحصر به فردی درباره شکسپیر ارائه کرده و در این کتاب ماروویتز با بی پروایی مصاحبه های چالش برانگیزی با این شکسپیرشناس انجام می دهد. وی با استناد به وقایع یا جریانات هنری روز، باعث تعدیل یا تکمیل نگاه یان کات می شود. دانش گسترده یان کات نیز مکمل گفتگوهای ماروویتز است.
در این کتاب فصل های چهار گانه گفتگوهایی درباره شکسپیر در بردارنده جدلی دیالکتیکی میان چالرز ماروویتز و یان کات است که از طریق آن نمایشنامه هایی چون تریلوس و کرسیدا، رمئو و ژولیت، چشم در برابر چشم و اتللو از زوایای مختلفی مورد بررسی قرار می گیرند. این گفتگو ها از کتاب «غرش متون» برگرفته شده اند که ماروویتز آن ها را پس از تجدید نظر کات، در کنار سایر مقالات و سخنرانی ها ی خویش آورده است.
این کتاب با چهار گفتگو پر شده است که تنها اولینشان پیش از این توسط منصور براهیمی ترجمه شده بود. مترجم معتقد است این گفتگو با اضافاتی ترجمه مجدد شده است. عناوین این چهار گفتگو عبارتند از: بحث با یان کات، اتللو چه رنگی است، چشم در برابر چشم و دو شب عاشقانه.
در بخش دوم کتاب علاوه بر ترجمه هملت: یک کولاژ، مقدمه ی ماروویتز بر این نمایشنامه به قلم ماروویتز نیز ترجمه و اضافه شده است.
رضا سرور در دو صفحه پایانی مقدمه اش بر این کتاب، نظریات جالبی درباره ترجمه متون کلاسیک و به خصوص آثار شکسپیر آورده که بد نیست خواننده نگاهی به آن بیندازد. از جمله می گوید: برخی مترجمان به صرف متمایز کردن خویش از دیگران، با دستکاری در نقاط قوت ترجمه خود از سایر ترجمه های همان متن، نقاط ضعفی در ترجمه خویش به وجود آورده اند. مثلا مسعود فرزاد بیش از این که نگران برگردان دقیق استعاره ها و صور خیال تکرار شونده در متن شکسپیر باشد، به وجه اجرایی کار نظر داشته است و الخ...
خواندن این کتاب نگاه خواننده را به متون کلاسیک و مخصوصا شکسپیر تغییر می دهد و چشم انداز تازه ای می گشاید که می توان از دریچه آن به آثار دیگر کلاسیک نیز نظر انداخت. مصاحبه های بی نظیر یان کات و چالرز ماروویتز نیز بسیار هیجان انگیز و جالب توجه است. همچنین نمایشنامه هملت: یک کولاژ نیز یکی از اتفاقات مهم در ترجمه نمایشنامه های معاصر دنیا است.
«در نمایشنامه هایی مانند رمئو و ژولیت و تریلوس و کرسیدا شما گاهنامه ی فشرده ی شرایط بشری را می یابید. این دو نمایشنامه چنین القا می کنند که تنها احتمال های خشن، دارماتیک، و تراژیک موجود عبارتند از این دو راه: خودکشی، یا بی بندوباری مفرط جنسی. بنابراین هرگاه زندگی به شیوه درست و با معنا غیر ممکن شود آن گاه این دو راه تنها گزینه های موجود خواهند بود. اما شاید راه سومی هم پیدا شود اما نه لزوما در نمایش بلکه در زندگی واقعی، و آن هم نه در زمان صلح بلکه بیشتر در دوران جنگ.»[2]
پی نوشت:
[1] صفحه 190 کتاب
[2] صفحه 108 کتاب
